Tussen expres en per ongeluk blijkt een grijs gebied te bestaan dat onvermijdelijkheden bevat die je graag zou missen. Dat is niet eenvoudig.

Kofi Annan, toen nog S.G. van de UNO, heeft op gezag van zijn plaatselijke commandant, Alain Pellegrini, verklaard dat Israël tijdens de oorlog in de Libanon een Unifilpost willens en wetens heeft aangevallen, met als gevolg dat vier UNO soldaten om het leven kwamen,.

Dat Kofi Annan en Pellegrini daar gelijk in hadden lijkt nogal onwaarschijnlijk. Unifil is geen strijdende partij en Israël heeft bij haar acties in de Libanon geprobeerd om burgerslachtoffers te voorkomen. Een aanval op Unifil diende geen enkel zinnig doel. De verklaring van de eertijdse premier van Israël Olmert, dat de aanval op een vergissing berustte, is daarom prima facie geloofwaardiger dan die van Kofi Annan. Maar toch, hoe kwam dat dan, die vergissing? Unifilmensen hadden voorafgaande aan het incident tien keer het Israëlische hoofdkwartier gewaarschuwd dat de strijd hun kant op kwam en of ze uit wilden kijken. Het opperbevel was kennelijk niet in staat geweest zijn manschappen ter plekke voldoende in de hand te houden om het incident te voorkomen.

Nee, kennelijk niet en dat is een van de dingen die in een oorlogssituatie eerder regel dan uitzondering zijn. Het is een mythe dat in een leger, ook een modern uitgerust leger met perfecte elektronische communicatie, de dingen tot in de details gebeuren zoals het opperbevel het wil. Een hete oorlog is een continue paniek, waarin beslissingen in split seconds worden genomen en de vechtende troepen volledig gefocust zijn op hun onmiddellijke taak, het vernietigen van de capaciteiten van de vijand en het behoud van eigen posities. De beslissingen worden genomen op grond van de algemene tactische instructies vooraf en verder zijn ze afhankelijk van de reacties van de vijand. Wil je als opperbevel daar tussen komen, dan ben je praktisch gedwongen de hele operatie stop te zetten. Doe je dat niet dan is de kans groot dat een aanwijzing of waarschuwing onvoldoende doordringt of om dringende lokale redenen wordt genegeerd. Hoe meer zelfstandigheid men zijn troepen geeft hoe groter die kans is. Hoe meer een opperbevel zijn troepen in detail bindt aan instructies van boven af, hoe groter de kans dat ze de strijd verliezen.

We hebben van nature weinig gevoel voor de manier waarop grote organisaties werken. Dat gevoel hebben we wel voor een kleine organisatie waarin we iedereen kennen en nog meer voor de manier waarop individuen reageren op prikkels van buiten. Begrip voor dat soort gedragingen is genetisch geprogrammeerd, maar grote organisaties bestonden in de tijd van onze vroege voorouders niet. Wat we daar van weten moeten we door studie leren en de praktijk wijst uit dat wat we leren alleen op de eigen organisatie wordt toegepast. Het wordt weer vergeten zodra we met de organisaties van anderen te maken krijgen.

Grote organisaties werken met afdelingen die allemaal een zekere zelfstandigheid hebben en eigen werkgewoonten. De binnen de organisatie geldende regels en de aanwijzingen van boven af spelen allemaal een rol, maar ze worden ingepast in de werkgewoonten. Hoe belangrijk de rol van regels en aanwijzingen is, is afhankelijk van de positieve en negatieve sancties die aan de verschillende invloeden worden verbonden. Wordt regelovertreding consequent en onmiddellijk gestraft, dan worden regels nageleefd. Leidt opvolging van adviezen van de baas tot promotie en bonussen en leidt negeren tot ontslag, dan wordt er naar de baas geluisterd. Stelt de baas een premie op eigen initiatief en kijkt hij alleen naar de resultaten, dan worden zijn adviezen genegeerd als de employee weet dat die in zijn geval de bonus nadelig gaan beïnvloeden.

Iets dergelijks moet er gebeurd zijn bij de aanval op Unifil. De commandant ter plekke vond het systematisch bombarderen van het gebied waar hij mee bezig was belangrijker dan de telefoontjes uit het hoofdkwartier. Natuurlijk heeft hij geen opdracht gegeven te schieten op de observatiepost, maar hij heeft nagelaten de maatregelen te nemen die het risico van een ongeluk klein maakten en tegelijk het resultaat van zijn gevechtsactie illusoir. Dat deze analyse juist was bleek uit de gevolgen van het onderzoek dat achteraf plaats vond. Israël hield de plaatselijke commandant de hand boven het hoofd. Was er sprake geweest van een ontoelaatbare slordigheid of van een afrekening met Unifil, zoals Kofi Annan suggereerde, dan had het incident ernstige disciplinaire gevolgen gehad. Maar er is later nooit meer iemand op terug gekomen.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp