De thans in gebruik zijnde opsporingsmethoden doen vaak weinig recht aan de werkelijkheid, maar het gerechtelijke vervolg zo mogelijk nog minder.

Politieverhoren zijn  niet gericht op waarheidsvinding maar op het bereiken van een bekentenis door de verdachte. Dat is een Kafkaëske ervaring, zoals iedereen U kan vertellen die ooit onschuldig, maar op grond van een door hem ondertekende bekentenis  is veroordeeld. Rechercheurs gedragen zich waarschijnlijk wel iets terughoudender als een advocaat er op toeziet, maar de verhoortechniek is zo’n standaard onderdeel van het recherchewerk, dat ook als de raadsman van de verdachte er bij zit het er niet wezenlijk anders aan toegaat.

In de Middeleeuwen werd de verdachte tot bekennen gedwongen door het toepassen van marteling. De instrumenten uit het Amsterdamse museum voor martelwerktuigen zijn overblijfselen uit een tijd, die wij definitief achter ons meenden te hebben gelaten. Toch is er minder veranderd dan buitenstaanders denken. Bij de moderne verhoormethoden komen intimidatie, leugens over familie en vrienden van de verdachte, slaapdeprivatie en valse beloftes in de plaats van primitievere  lichamelijke martelingen. Beide soorten dwangmiddelen dienen om de verdachte te brengen tot het tekenen van processen verbaal, die verklaringen bevatten die hij nooit heeft afgelegd. Ik heb ook wel correctere verhoren meegemaakt, maar die zijn mij vooral bijgebleven omdat ze een afwijking vormden van de norm.

Een verhoorteam, dat zich in alle opzichten correct gedraagt, waar in het concept van het proces verbaal niet doelbewust naar een bekentenis toegeschreven wordt en waarin niets anders verbeterd hoeft te worden dan de schrijffouten, is een zeldzaamheid.

Verhoren waarin geen toezeggingen worden gedaan, waarvan de ambtenaren weten dat ze niet kunnen worden nagekomen, waarin geen eindeloze herhaling plaats vindt van intimiderende beschuldigingen, zulke verhoren vormen de uitzondering.

Er is een wonderlijk contrast tussen de behandeling van verdachten in politiecellen en tijdens het opsporingsonderzoek en de manier waarop het toe gaat tijdens de terechtzitting. Daar een sfeer van angst en intimidatie, hier een beleefde rechter die er in een serene sfeer voor zorgt dat alle waarborgen aanwezig zijn die het EVRM-verdrag aan het begrip fair trial verbindt.

Een politieverhoor is niet fair en een opsporingsonderzoek is dat ook niet. Dat gebrek aan fairness is natuurlijk vooral schrijnend als de verdachte onschuldig is. Is de verdachte schuldig en kan overtuigend bewijs alleen met behulp van ongeoorloofde opsporingsmiddelen en door een bekentenis worden verkregen, dan is naar de overtuiging van nogal wat opsporingsambtenaren erg veel geoorloofd om het recht te laten zegevieren. Dat er dan wel eens een onschuldige verdachte tussen zit moet in hun ogen als een bedrijfsongeval worden aangemerkt. De goeden moeten onder de kwaden lijden is dan de gedachte en zouden ze het anders doen dan zou het systeem niet meer werken.

Het EVRM en de behandeling ter terechtzitting gaan van de omgekeerde gedachte uit: liever zeventig maal zeven schuldigen vrij laten dan één onschuldige ten onrechte straffen. Tezamen zorgen de bias tijdens het opsporingsonderzoek en de omgekeerde bias op de terechtzitting voor het vervreemdende karakter van de Nederlandse strafrechtpleging, waar het publiek niet veel meer van begrijpt en dat voor veel deskundigen doel en zin heeft verloren. Het strafrechtsysteem is hard aan een revisie toe.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp