De Nederlandse overheid – een verstreken gebruiksdatum
Het gaat volgens mij al lang niet meer alleen om het kiesstelsel dat niet deugen zou of om de televisiedemocratie waardoor de belangrijkste kwaliteit van Kamerleden hun affiniteit met de camera lijkt te zijn geworden in plaats van die met hun kiezers.
We hebben in Nederland en in andere Europese landen vooral een overheid waarvan de uiterste gebruiksdatum is verstreken.
Aan het einde van de achttiende eeuw, toen in Frankrijk de revolutie uitbrak, was er iets dergelijks aan de hand. De samenleving was sinds de middeleeuwen grondig veranderd maar de overheid en de constitutie waren daarin niet mee gegaan. Die functioneerden nog net als een paar eeuwen eerder. Wat Nederland daarom misschien nodig zou hebben is een revolutie, maar dat heeft dan weer zo veel nadelen, daar begin je niet vrijwillig aan.
Ik zal proberen een lijst te maken van wat er in mijn ogen allemaal veranderd zou moeten worden en hoe. Of het politiek draagvlak zou hebben weet ik niet en daar ga ik ook niet over. Ik denk wel dat het beter zou werken dan wat we nu hebben. Als iemand zou vinden dat het lijkt op de ideeën van Pim Fortuijn dan zal ik dat niet ontkennen. Persoonlijk vond ik die ideeën zijn grootste verdienste en ik vind het jammer dat daar na zijn dood zo helemaal niets meer mee gebeurd is.
In de eerste plaats moet de democratie terug in het hok. Die hoort thuis op plekken waar levensbelangen van de mensen in het spel zijn: in de landelijke politiek. Voor het overige hebben we allemaal meer baat bij efficiënt bestuur dan met inspraak op allerlei niveaus. Die inspraak is trouwens maar schijn. Hij geeft mensen die daar door niemand voor gemachtigd zijn een buitenproportionele invloed op de gang van zaken in hun omgeving en vertraagt alle mogelijke processen zonder dat het een evenredig voordeel oplevert voor iedereen.
Ook de invloed van de rechter op het bestuur veroorzaakt meer problemen dan die oplost. Het bestuursrecht moet op de schop en misschien wel helemaal afgeschaft. De taak om alle belanghebbenden bij overheidsbesluiten bijeen te brengen en hun belangen in een vroeg stadium af te wegen moet terug naar de uitvoerende macht. Als er al rechterlijk ingrijpen nodig is, dan aan het begin en niet aan het einde van een bestuurlijk proces.
Efficiënt bestuur betekent een minimum aantal bestuurslagen en een goede mix van top down en bottom up. Provincies als zelfstandige en gekozen bestuurseenheden, moeten weg, net als deelraden. Wijkkantoren voor gemeentelijke diensten zijn afdoende. Provincies moeten vervangen worden door samenhangende regio’s en in plaats van het fopbestuur dat de provincies nu hebben moeten regiobesturen extra en op de regio afgestemde bevoegdheden krijgen. Grote steden bij voorbeeld en de forensen plaatsen in de buurt vormen samen een regio. Ze gaan over het openbaar vervoer, het onderwijs, de werkloosheidsuitkeringen en de zorg, om maar een paar voorbeelden te geven. Als het een havenstad is gaat het ook over de waterstaat, maar als het alleen maar aan water ligt waar ook andere regio’s gebruik van maken, dan niet. Tussen naburige regio’s bestaan samenwerkingsverbanden en de centrale regering gaat alleen over de zaken die noodzakelijke overheidsmonopolies zijn, zoals buitenlandse zaken en veiligheid.
Nederland is één groot stedelijk gebied. De landbouw is overal bij ons industrieel van opzet. Het ligt voor de hand om het platte land te laten besturen door de rijksoverheid of door de door de regio waar het deel van uitmaakt. In elk geval horen regio’s het enige bestuurlijk niveau te zijn naast een landelijke regering. Als gemeenteraadsverkiezingen bij ons over de landspolitiek gaan staat daarmee vast dat zij niet over de gemeentepolitiek gaan en dat zij dus geen geschikt middel zijn voor het selecteren van een bestuursapparaat.
Misschien is een gekozen burgemeester voor de regio wel een idee. Verder ook raden die benoemd worden vanuit de belangengroepen. Wijkraden die afgevaardigden sturen naar de centrale regio en die zelf worden samengesteld uit winkeliersverenigingen, scholen, kamers van koophandel e.t.q. Maar hoe dan ook, geen concurrerende bestuurslagen meer.
Op landelijk niveau hoort de Eerste Kamer te verdwijnen. Misschien dat die vervangen zou kunnen worden door een Enquête Kamer, met deskundige ondervragers; dan blijven ons de taferelen bespaard die we bij de laatste enquêtes hebben gezien: incompetente vragenstellers die geen nieuwe informatie boven water krijgen en die door de veel deskundiger ondervraagden van de tafel worden gespeeld.
Het koningshuis is een archaïsme. Het is veel te afhankelijk van de toevallige competentie van degene die op de troon zit. De onvermijdelijke schandalen wanneer er iemand zit die het niet kan ondermijnen het gezag, terwijl een gezaghebbend staatshoofd wel in het belang van een land is. Waarom zouden we niet teruggaan naar een republiek met een stadhouder? Is er in de Oranjefamilie een tijdlang geen geschikte kandidaat dan hebben we een stadhouderloos tijdperk. Dat schept meer ruimte voor een raadspensionaris die gekozen kan worden door het volk uit de bestuurders van de regio’s.
Belangrijker dan alle andere veranderingen is de vervanging in ons nationale bestuur van departementen door een combinatie van permanente en tijdelijke organisaties.
De permanente zouden te verdelen zijn in twee soorten, de taken waar het voortbestaan van de samenleving mee gemoeid is, zoals BiZa , BuZa, Defensie, Financiën, Fiscaliteit, Justitie en Verkeer en Waterstaat, die men mijnentwege departementen kan blijven noemen, maar die ontdaan zouden moeten worden van alle taken die niet met het voortbestaan van de samenleving als geheel van doen hebben.
Die departementen nieuwe stijl worden bestuurd door gekozen politici die worden bijgestaan door competente ambtenaren. Daarnaast zijn er nationale taken, waarvoor ZBO’s met gewone werknemers geschikter zouden zijn. Voor de belangrijke en permanente taken die niet tot de basis overheidstaken horen, zoals onderwijs, landbouw, sociale zaken, volksgezondheid, milieu etc. zouden permanente ZBO’s moeten komen. Projectorganisaties zouden er moeten komen voor tijdelijke functies, zoals grote infrastructurele werken.
ZBO’s hebben maar één samenhangend probleemgebied tot taak en aan het hoofd van ieder ZBO komt iemand te staan die dat hele probleemveld kan overzien. De gekozen politieke bestuurders van de departementen vormen een kabinet dat wordt voorgezeten door de raadspensionaris. Het kabinet benoemt de bestuurders van ZBO’s, vertegenwoordigt de overheid intern en extern en legt verantwoording af over het overheidsbeleid aan de Kamer. Alleen de Kamer en de Raadspensionaris worden rechtstreeks door het volk gekozen en of er een stadhouder komt wordt beslist bij referendum.
Deze veranderingen zouden Nederland beter bewerktuigen voor de problemen die op ons af komen. De kiezers voelen heel goed aan dat de toekomst niet veilig is in dit land. Beter dan de politici zelf hebben ze gevoel voor de urgentie van een competente overheid. Het is niet zinnig om te menen dat het volk zelf zou willen bepalen hoe er geregeerd moet worden. De meeste mensen weten heel goed dat ze daar de deskundigheid niet voor in huis hebben. Maar even goed weten ze dat het bestaande politieke bestel dat ook niet heeft. Een slecht georganiseerde overheid die zich met zich zelf bezig houdt en met de media in plaats van met de problemen van het land is een risico dat we ons in de toekomst niet meer zullen kunnen permitteren. Er verandert daarvoor te veel in de wereld in de komende decennia.
Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp