Wat moet Obama na zijn presidentschap gaan doen? Daarover is al veel gespeculeerd, maar ook zijn reactie eerder deze week over leiderschap van aanstaande generaties is weinig serieus te nemen.

Tot een half jaar terug was er vrij veel speculatie over wat Obama zou gaan doen na het presidentschap van de USA. Het is geen onbekend probleem, en meerdere presidenten hebben dat anders opgelost. De mate van hun rijkdom was een factor die mede bepalend bleek. Ronald Reagan trok zich terug op zijn ranch, Jimmy Carter trok als vredesengel de wereld over, George W. had evenals zijn vader voldoende geld om zich buiten het zicht van het plebs terug te trekken. Bill Clinton had zijn vrouw, die minstens zoveel ambities had als hijzelf, en waarvoor geld bijeen moest worden gebracht om ook haar het Witte Huis binnen te loodsen. Hoe dat laatste is afgelopen weten we intussen, maar dat beantwoordt de vraag over Obama niet. Dat zíjn vrouw geen presidente worden wil is in tussen genoegzaam bevestigd.

Obama, zo ging het gerucht vorig jaar, wilde VN-chef worden. Daarvan lijkt hij in ieder geval teruggekomen, want het komt al een tijdje niet meer ter sprake. Dat de Amerikaanse regering daar zeer sterk op tegen zou zijn ligt voor de hand. Niet alleen vanwege de eerdere botsingen over beleid, maar ook over de indruk die het maken zou als VN-chef en president Trump geregeld rollend over straat zouden gaan. Het is gewoon beter van niet, en met de nederlaag van Hillary Clinton is de kans er op ook terug naar waar hij hoort: nul.

Maar wat nu gedaan? Een president laat de staat een bibliotheek na, waarvoor hij vaak al tijdens zijn ambtsperiode geld inzamelt en een plek uitzoekt. Eigenlijk heb ik geen idee welke president ermee begonnen is, maar zo’n bibliotheek is een vast onderdeel van de presidentiële mythologie geworden. Maar omdat dat deels al tijdens de ambtsperiode in gang gezet wordt, heeft Obama er weinig omkijken meer naar tot hij er voor de opening naar toe moet.

Vanmorgen publiceerde NPR een afscheidsinterview van ruim een uur (transcriptie hier) met de president, waarin hij verklaarde jonge mensen te willen helpen klaarstomen voor leiderschap op de gebieden van klimaat, gezondheidszorg en hervorming van het Amerikaanse rechtssysteem. Punten waarover hij zichzelf nogal druk heeft gemaakt, maar waarvan ik vermoed dat de geschiedenis zal bewijzen dat er weinig tot niets van zijn inspanningen zal overblijven.

Was Obama een goede leider? Dat is op zijn best gezegd dubieus. Erg effectief is hij niet geweest, en dat hij vrij snel na zijn ambtsaanvaarding een groot meerderheid van het Congres tegenover zich kreeg is daarvan een bewijs. Niet alleen vanwege die tegenstand, maar evenzeer als gevolg van de electorale weerstand die op vertegenwoordigend niveau tegenover hem werd gezet. Een bevolking die groot vertrouwen heeft in haar president zal hem steunen met hem welgezinde vertegenwoordigers. Obama werd op een bepaald moment vriendelijk doch dringend verzocht niet te komen helpen met campagnes die meer kiezers wegjoegen dan hielpen.

Het klaarstomen van leiders voor de toekomst is overigens al vaak geprobeerd, en gezien de inspanningen die worden geleverd is het verbazingwekkend hoe weinig resultaat dergelijke pogingen hebben. In de praktijk blijken er altijd andere wegen te zijn dan men dacht dat ideaal waren. Ruim tevoren aangekondigde kroonprinsen sneuvelen in democratieën onevenredig vaak.

Ik moet hierbij ook vaak denken aan de manier waarop het leiderschap binnen de laatste moslimdynastie in India overging op de volgende Groot-Mogol. In geval dat de Groot-Mogol meerdere zoons had, brak na zijn dood gewoonlijk een strijd om de macht uit. De vijfde Groot-Mogol trok uit zijn eigen opvolging de conclusie dat het het belangrijkste was om na de dood van de heerser als kroonprins als eerste de hoofdstad te bereiken teneinde te worden erkend als Groot-Mogol. Zijn favoriete zoon hield hij daarom altijd dicht in zijn nabijheid. Maar toen het Uur U sloeg, bleek zijn minst favoriete zoon weliswaar erg ver weg te zijn, maar ook ruimschoots de meeste militaire ervaring te hebben opgedaan. Zodat hij de troon alsnog vrij eenvoudig wist te veroveren.

Leiderschap en wat daarvoor vereist is, kortom, kun je wel leren, maar nauwelijks kweken. Obama gaat ook hierin waarschijnlijk falen.