De Turkse president Erdogan wordt steeds gekker – vanuit West-Europees perspectief tenminste.

Het grootste Turkije-nieuws van afgelopen dagen was wat mij betreft de aankondiging dat de kinderen van veronderstelde Gülen-aanhangers de voogdij over hun nageslacht dreigen te verliezen. En dat dat proces al gaande is. Dit lijkt nog het meest op de indoctrinatie van mensen ná communistische revoluties. Totalitair is het zeker.

Volgens de regeringsgezinde krant Yeni Safak is er bij zo’n 5.000 adoptiegezinnen een officieel onderzoek gestart, waarbij wordt gekeken of één of beide ouders sympathie hebben voor Fethullah Gülen, volgens de Turken het brein achter de mislukte coup. ‘Als de connecties met FETO (de Turkse benaming van Gülens ‘terreurorganisatie’, red.) worden bewezen zou het niet correct zijn om een kind bij zo’n gezin te laten blijven,’ zegt een woordvoerder van het Turkse ministerie van Familiezaken tegen de BBC.
(..)
Het is onduidelijk hoeveel kinderen al daadwerkelijk zijn weggehaald bij hun ‘Gülen-ouders’. De woordvoerder benadrukt dat er grondig onderzoek wordt gedaan en dat er rekening wordt gehouden met de psychische staat van de kinderen.

De Europese zwakte
Het is de hoogste tijd dat men in de West-Europese hoofdsteden – Brussel voorop – eens anders gaat kijken naar de ontwikkelingen binnen Turkije. Nog steeds lijkt de heersende gedachte: Ach gut, wat leuk voor ze, ze gaan terug naar de cultuur van hun grootouders. Dat een dergelijke stap directe consequenties heeft voor Europa schijnt men daar niet te beseffen. Niet te willen beseffen. In Oost-Europa heeft men beter door hoe het in islamitisch Turkije werken zal – maar daar heeft men een zekere blindheid voor wat het westen van dit contininent obsedeert. Het westen heeft zich sinds een jaar of zestig, zeventig op katatonische wijze in zichzelf teruggetrokken uit schaamtegevoel over het domineren van de wereld in de tweehonderd jaar daaraan voorafgaand. Dat die dominantie verzwonden is, en niet langer betekenis heeft behalve dan als politiek middel om reflexen te activeren, lijkt men in de klasse van in eigen schuldbesef zwelgende politici niet te willen begrijpen. Er is zeker nog potentieel voor macht in West-Europa, maar iemand die in staat is of gewillig dergelijke macht verstandig te hanteren ontbreekt.

Waar geen wil is raakt de weg overgroeid.

De Turkse wil
Waar wel een wil aanwezig blijft is in Turkije. De Turkse president Erdogan bouwt aan de nagedachtenis van zijn eigen glorie, en dat zie je bij dictators van zijn kaliber maar zelden vertaald naar binnenlandse economische bloei zonder buitenlandse militaire avonturen. Dat neemt niet weg dat Erdogan grotere binnenlandse problemen heeft dan hij krediet krijgt – ironisch genoeg dankzij diezelfde expansionistische buitenlandse politiek. De coup van afgelopen zomer gaf Erdogan weliswaar de kans om onder het mom van het bestrijden van het Gülenisme meer formele macht aan zich te trekken, onderwijl de voor zijn positie meest gevaarlijke militairen eliminerend. Maar of het genoeg zal zijn? Het leger blijft de belangrijkste politieke kracht van Turkije, en Erdogan heeft het de afgelopen jaren steeds weten te stichten met zijn avonturen richting het Midden Oosten. In het Turkse leger heerst nog steeds rancune over wat Atatürk en Turkije accepteren moesten na de Eerste Wereldoorlog. Wie de kaart van de gewenste grenzen in 1923 legt naast de huidige grenzen, ziet ineens wat er afgelopen vijftien jaar aan politiek is gevoerd.

De huidige grenzen:

De kaartjes laten zich wat lastig vergelijken, maar daarom gaat het me eigenlijk niet zozeer. Wat u moet beseffen is wat Turkije als doelen nog beschikbaar heeft dat de afgelopen vijftien jaar niet aan bod is geweest.

Het Turkse buitenland
In Irak lijkt de Turkse bemoeienis geen resultaten op te zullen leveren. Nadat Irak Mosul heroverd heeft zijn de excuses voor verrdere bemoeienis op, en zal de USA haar bondgenoot vriendelijk doch beslist bedanken en naar huis sturen.
In Syrië is het een kwestie van tijd eer Erdogan door de USA en Rusland gezamenlijk gedwongen zal moeten erkennen dat de internationaal erkende grenzen van Syrië zullen moeten blijven wat ze zijn, en er geen herschikking in Turkse voordeel zal worden geëffectueerd.
Een groot conflict met Iran? Mogelijk onder Amerikaans-Israëlische paraplu in verband met de Iraanse atoomdreiging, maar het lijkt Erdogans voorkeur bepaald niet te hebben.
Cyprus – buiten beeld van de West-Europese aandacht van dit moment is internationaal zo ongeveer het enige buitenland waar Turkije kan bogen op welwillendheid een oud conflict op te lossen, al lopen de onderhandelingen daar om de haverklap vast. Desondanks is er hoop op een regeling. Maar elke regeling zal inhouden dat Turkije concessie moet doen.
Zowel Georgië als Armenië verkeren in chaos, maar worden daardoor nauwlettend gevolgd door zowel Rusland als USA. Veel territoriale argumenten die kant op heeft Turkije overigens niet, behalve als doorgangsgebied naar de Turkse broedervolken in Azerbeidzjan en Centraal-Azië. Er is in Turkije altijd een sterke onderstroom gebleven die de idealen van Enver Pasha levend houden wilde, maar de tijd daarvoor lijkt nog niet rijp.

Dat laat als meest logische terrein voor buitenlandse avonturen in de nabije toekomst Griekenland en Bulgarije open. Bulgarije is geen optie, aangezien het al teveel verweven is met de EU, de NATO en op de achtergrond ook nog steeds een sterke Russische invloed ondergaat – zoals altijd sinds tenminste halverwege de 19e eeuw.

Griekenland wordt wel als de erfvijand van Turkije beschouwd, en is daarmee een logische focus voor Erdogan en zijn bondgenoten in het leger. Dat beide landen NATO-lid zijn maakt daarvoor niet heel veel uit. Pas een jaar of vijfentwintig terug scheelde het maar een haartje of beide landen raakten in oorlog over olierechten in de Egeïsche Zee. En er is zoveel meer dat beide landen met elkaar te verhapstukken hebben. Het Griekse lidmaatschap van de EU zal daarvoor ook geen beletsel blijken.

Resteert de vraag: is het werkelijk onvermijdelijk dat Turkije onder leiding van Erdogan buitenlandse avonturen aangaat? Als hij aan de macht wil blijven wel – hij kan de steun van het leger niet missen en moet het daarom medeplichtig houden. Naar ik vrees kan niemand zich nog illusies maken, hoe hard men dat in West-Europa ook zal proberen.