Hoe het racisme naar Nederland kwam is een interessante vraag waarvan het belang vaak wordt onderschat. Zat het altijd al ingebakken in de mensen hier?

Het belang van de vraag uit de inleiding wordt pas goed duidelijk als blijkt dat niemand daar ooit over heeft nagedacht. De moderne racisme-activisten vinden dat veel Nederlanders racistisch zijn, en daarmee uit. Daar moet wat aan gebeuren, en de oorzaak is de witte mens. Een simpel wereldbeeld, met de aan simplisme verbonden nadelen. Want als je iets bestrijden wilt, is de uiteindelijke bedoeling dat het ook wegblijft, anders is het bestrijden niet meer dan een verdienmodel. Waarbij de verdieners te lui zouden zijn op zoek te gaan naar een vervolgopdracht indien zij succesvol zijn – maar ik wilde het dus niet hebben over de anti-rooklobby.

Als je op Wikipedia gaat kijken, gaat het direct over xenofobie, vermeende meerderwaardigheidsgevoelens van rassen en in algemene zin wordt de term etnocentrisme in stelling gebracht. Dat haalt je de koekoek. Ik ben bekend met het feit dat bij een aantal diersoorten het gewoonte is de genetische variatie op peil te houden door uitwisseling van exemplaren tussen diverse groepen. Daaraan wordt de moderne mens vooral nog herinnerd met de Sabijnse maagdenroof. Elkaars vrouwen roven is toch wel extreem onbeschaafd. Wiki gaat echter verder met Nazi-Duitsland, en dat lijkt me het punt van entree ruim voorbij, al signaleert het het punt dat ook de moderne tijd bijzonder onbeschaafd kan zijn.

Etnocentrisme zal ook wel schuldig zijn geweest aan de gedachte dat de veroveraars van hele werelddelen op de een of andere manier meerderwaardig waren aan de inwoners wier land veroverd werd. Het tempo waarmee dat plaats vond bood in ieder geval enige grond, al was het maar op basis van voorliggende technieken. Maar was het bezwaar van racisme direct verbonden met die veroveringen?

Op de keper genomen is dat dubieus. Het is een tegenwoordig weinig bekend feit dat de Portugese en Spaanse ontdekkingsreizigers op pad gingen om de islamitische vijand afbreuk te doen. Handel was een aardig extraatje, maar niet het primaire doel van deze voortrekkers. De Spaanse veroveringen in Amerika leverden de Spaanse kroon een groot imperium op, en de manier waarop de inheemse bevolking werd behandeld was mensonterend – al was het niet speciaal racistisch te noemen. De Portugezen hielden hun strijd met de islam langer vol – het Aziatische imperium van de Portugezen was heel actief tegen allerlei islamitische (kust)landen tussen Ceylon en Perzië.

Het volgende racisme-ijkpunt is de slavernij in Amerika. Geen fraai hoofdstuk. En daar begint het probleem dat uitmondde in de moderne racismeproblematiek. Want de opheffing van de slavernij was voor een belangrijk deel te danken aan de moralistische aanpak van het West-Europese christendom. Specifieker gezegd: het protestantisme. Deze godsdienstige richting heeft traditioneel altijd een veel sterker algemeen moraalbesef gehad dan het katholicisme, dat er nooit problemen mee had het eigenbelang voorop te stellen als de moraal ter sprake kwam.

Het kolonialisme eindigde minder op basis van de moraal dat we land bezetten dat niet van ons was, als wel dat het economisch en staatkundig niet rendabel was dergelijke grote staatsverbanden overeind te houden. De vloedgolf van bewoners van die ex-koloniën, die graag de voordelen van het voormalige moederland wilden blijven benutten, bracht niet alleen een variatie in de Europese bevolking aan, maar ook een goede aanleiding te laten zien hoe zeer mensen moreel in orde waren. In de westerse cultuur is het schuldbesef een belangrijke drijvende kracht, die er zorg voor droeg dat niet alleen de binnenkomende rijksgenoten gewoon werden opgenomen, maar dat we er nog een portie uitgesteld schuldbesef bij namen.

En op dat moment werd mijns inziens het racisme in Nederland geïmporteerd. Racisme is een importproduct, ontstaan uit het huwelijk tussen schuldbesef en de beschikbaarheid van mensen op wie dat schuldbesef te projecteren. Dat we het steeds verder zijn gaan uitdiepen, heeft alles te maken met onze eigen drang tot op de bodem te gaan, en de kans die sommige nieuwe medelanders zagen om het zichzelf makkelijk te maken. De rol van progressieve partijen mag daarin niet worden onderschat. Schuldgevoel is een belangrijk onderdeel van hùn (zetel)verdienmodel.

Werkelijk bestaand racisme is hoogstens een gevolg van goede bedoelingen en schuldbesef..