Het begon in een klein dorpje dat zich zoals de traditie vereist tot het uiterste wenst te verzetten tegen het imperialisme van de centrale regering, in Madrid. De omstandigheden in Spanje geven het verzet echter een onverwacht goede voedingsbodem, en afgelopen weekend namen circa 1,5 miljoen Catalanen deel aan een nationale onafhankelijkheidsbijeenkomst.

Anders dan we vaak denken zijn de staten die samen de EU vormen lang niet allemaal even stevig van structuur. Dat België een ongemakkelijke combinatie van Vlamingen en Walen is weten we, maar dat heel Europa vergeven is van dit soort complexiteiten is niet iedereen bekend. Spanje heeft naast Baskenland Catalonië als belangrijkste regio met onafhankelijkheidsdenken, het UK heeft steeds meer moeite Schotland binnenboord te houden en de strijd binnen Italië, vooral gevoerd vanuit het rijke Lombardije, ontsnapt al helemaal aan de waarneming van de gemiddelde Nederlander.

Dan zijn er nog de gebieden in landen waarmee thans geen problemen zijn, zoals Bretagne en Baskenland in Frankrijk, en Beieren in Duitsland, waar echter wel degelijk aandachtig wordt gekeken naar wat nu gebeurt. En naar de EU in Brussel.

Met het verzwakken van de Europese natiestaten (dixit Thierry Baudet) – zoals die zich in de negentiende eeuw manifesteerden – heeft de EU mogelijk een proces op gang gebracht dat vernietigender zal blijken dan het ‘populistisch’ gedoopte verzet tegen de Brusselse bemoeizucht. Veel van deze regio’s hebben de een of andere vorm van zelfbestuur gekregen om de nationale gevoelens erbinnen een uitweg te geven die hun minder explosief maakt binnen het grotere geheel van de natiestaat waarvan zij deel uitmaken. Maar als die natiestaat verzwakt, kan wel eens blijken dat de hechting tussen de samenstellende delen meer verzwakt dan iemand voor mogelijk hield.

Catalonië is een mooi voorbeeld. Als de rijkste regio van Spanje wordt zij vanuit Barcelona geregeerd door een lokale nationalistische partij, die overigens ook in Madrid een belangrijke rol speelt in de Cortes. Maar ook Catalonië heeft een bailout nodig (ruim 5 miljard), en geeft nu aan dat de Spaanse overheid niet hoeft te denken dat zij de financiële crisis kan aangrijpen om de regio wat beter te laten luisteren naar het gezag in Madrid. Integendeel.

Dit is ook weer niet heel vreemd als je beseft, dat veel van de huidige problemen zijn veroorzaakt doordat een vorige regering als optische bezuinigingsmaatregel veel taken delegeerde aan de regio’s in Spanje – maar zonder de noodzakelijke financiële middelen. Schandalig? Zeker, maar laten we niet vergeten dat dit vrijwel precies hetzelfde is als de Nederlandse regering sinds de jaren tachtig deed met ‘bezuinigingen’ die op de gemeenten werden afgewenteld.

Catalonië wil nu dat de regering in Madrid de regio meer mogelijkheden geeft in haar eigen inkomsten te voorzien. Eigenlijk mikt zij op fiscale autonomie, wat de regering in Madrid nog slechts het buitenlands beleid en defensie zou laten, wat deze regio betreft. Voor het centralistisch denkende Spanje geen aanlokkelijk perspectief. Bovendien brengt Catalonië een bovengemiddeld deel van de Spaanse belastingopbrengsten in, iets wat Madrid zich niet kan veroorloven te verliezen.

Het Catalaanse nationalisme is een van de oudste onafhankelijkheidsmanifestaties van Europa. Al in de Middeleeuwen hadden de vorsten die erover heersten bij tijden de grootste moeite er controle over te houden, iets wat iets verbeterde na de samenvoeging van Castilië en Aragon (waarvan Catalonië de kern uitmaakte) tot Spanje in de 15e eeuw. Oplaaiend Catalaans verzet tegen de regering in Madrid was echter ook een van de oorzaken van de Spaanse Burgeroorlog in de vorige eeuw.

Aldus werkt de ondermijning van de Spaanse natiestaat door de EU-Commissie in Brussel (via het euro-experiment) indirect door, en bedreigt dit proces nu de Spaanse natiestaat van twee kanten. De vorming van de natiestaten wordt door historici vaak beschreven als een proces van concentrische concentratie. Wat nu gaande lijkt, lijkt meer op concentrische deconstructie. Als dit proces in meer EU-staten plaats gaat vinden gaan we ook op dit vlak nog interessante tijden tegemoet.

---

Eerder verschenen op Dagelijkse Standaard.

Dit artikel verscheen op 13 september 2012 ook in De Volkskrant en op haar site.