Toeslagenaffaire – de politieke les hoor je nog nergens
De commissie-Donner heeft een rapport met ruimhartige aanbevelingen neergelegd over de toeslagenaffaire. Dat is afwerking, maar wat wordt de politieke les?
De NOS richt zich vooralsnog alleen op het probleem van de dag:
Duizenden ouders met kinderopvangtoeslag zijn onbehoorlijk behandeld door de Belastingdienst, en niet alleen de honderden ouders van het zogenoemde CAF 11-dossier.
Dat is prima, maar het kabinet gaat er eerst over in conclaaf omdat het wel een erg hoog bedrag is dat Donner voorstelt, schrijft de NOS. Maar wat zijn de lessen die worden getrokken, en wanneer komt het kabinet daar over te spreken? Dat is geen oratorische truc die ik hier toepas, er zijn werkelijk harde lessen te leren uit wat hier is mis gegaan. Het is ook noodzakelijk die te benoemen, want ze hebben een algemene geldigheid die het functioneren van politiek, parlement en regering in het hart raakt: de controle op en uitvoering van ingezet beleid.
Dat was waarover ik het al had in mijn eerste stuk waarin ik het woord Toeslagenaffaire gebruikte, en nu het rapport-Donner er ligt en me zo op het eerste gezicht in het gelijk stelt, wil ik daar nog wel even op verder borduren. Waar ik het in november op politieke hubris toespitste, wil ik nog wat kwijt over de controleerbaarheid van ingezet beleid, waarbij u er achter komt dat dat twee kanten van dezelfde medaille zijn.
Want met de controleerbaarheid van ruimhartige regelingen is het in ambtelijk Nederland over het algemeen uiterst treurig gesteld – dat is wat hen ruimhartig maakt. Zo schreef ik eind november al op dat wat bij de Belastingdienst gebeurde niet goed te praten viel, maar tegelijkertijd een logische reactie was van een Belastingdienst die weet waarvoor ze bestaat: controleren of het beleid wel op de juiste manier wordt uitgevoerd, en de excessen afstoppen. Dat die manier van afstoppen zelf een exces werd doet aan de juistheid van de gedachte achter die benadering niets af.
Wat in het politieke krakeel van afgelopen maanden dan ook genoegzaam ondersneeuwde is dat het beleid dat Donner zojuist een erfenis van 15 jaar noemde (toen hij zelf in het kabinet zat, toch?), een fiasco was dat te voorkomen was geweest. En dat dat de wortel werd van de hele toeslagenaffaire, doordat mensen die daartoe niet geëquipeerd zijn zich gedwongen voelden iets te bedenken om de sluizen niet helemaal open te zetten.
Als gezegd: het pleit de top van de Belastingdienst niet vrij die de Toeslagenaffaire zo vreselijk ontsporen liet, maar bij hen behoort niet de eerste schuld te worden gelegd. Die is politiek, en die verantwoordelijkheid is de facto omzeild door zich te concentreren op de ‘daders’ en er een ietwat autistische staatssecretaris (Snel, D66) van weinig belang politiek voor te offeren. En inderdaad is dat wat de commissie-Donner ijverig demonstreert vandaag:
De commissie heeft de werkwijze van de Belastingdienst geanalyseerd. Waarom werden ouders zo streng behandeld en onterecht beschuldigd van fraude? Waarom greep niemand in toen deze ouders in grote financiële problemen kwamen, terwijl de toeslag juist was bedoeld als ondersteuning?
Zonder verder maar een woord te wijden aan de politieke verantwoordelijkheden èn falen van het parlement en de politiek koerst de commissie vervolgens met vaste hand af op de ambtelijke schuldigen en wat zij fout deden.
Lessen over de mogelijkheden die bestaan iets effectief ambtelijk te managen als politici iets wel wenselijk lijkt? Tevoren overeenstemming bereiken over effectieve controle op gewenst beleid? Het formuleren van doelstellingen van wat men hoopt te bereiken, en tevoren formuleren van eventuele grenzen de niet overschreden mogen worden zonder alarm te slaan? Politiek lijkt dat in Nederland ondenkbaar, maar het zou onderdeel van de politieke eisen aan de deskundigheid van ambtenaren èn politici dienen te zijn.
De hand in eigen boezem steken wordt aan het Binnenhof echter helaas maar al te zeer beschouwd als een ongewenste intimiteit. Òp naar de volgende rampzalige affaire derhalve.
Meer over de Toeslagenaffaire en onze commentaren vindt u hier op Veren of Lood.
De politieke les komt er niet ! Daar zijn de verantwoordelijken véél te stom voor.
Hannibal formuleert de hamvraag, namelijk zijn er “Lessen over de mogelijkheden die bestaan iets effectief ambtelijk te managen als politici iets wel wenselijk lijkt? ” Het is interessant die vraag te beantwoorden aan de hand van casussen uit het verleden, ik denk aan bijv. Domesday Book uit 1086, of de totaal corrupte, redistributieve samenleving van Nigeria (afgelopen 50 jaar). Domesday Book is interessant omdat het om een onveranderlijke regeling zou gaan die tot de Dag des Oordeels haar waarde zou bewaren. Nigeria is interessant omdat de herverdeling van welvaart plaats vindt door middel van fraude. Iets dergelijks, zij het in mindere mate, zie je in Belgie, waar men er een eer in stelt zich zo min mogelijk geld door de belasting afhandig te laten maken. Kan iets met katholicisme te maken hebben of met de afstand tot de Habsburgse keizer, in Wenen. Dat laatste verklaart misschien ook waarom Belgen wat minder moeite hebben met de EU. Hier zijn drie gouden regels: 1. uit het Domesday Book: controle is belangrijk en beleidsaanpassingen moeten mogelijk blijven; 2. uit Nigeria: uiteindelijk leidt het toestaan van fraude tot een enorme puinhoop, dus controle is en blijft noodzakelijk evenals het ontwikkelen van beleid om de mogelijkheden voor fraude tot een (politiek te bepalen aanvaardbaar) minimum te beperken (pakkans + passende straf); 3. uit Belgie: hoe groter de (psychologische of fysieke) afstand hoe minder de bereidheid om zich aan de regels te houden. Aan deze Belgische regel kun je toevoegen dat ook de overheid haar best kan doen de afstand te verminderen. Dit kan door optische middelen of door reclame (Leuker kunnen we het niet maken). Er schiet me nog iets binnen: de belasting is uiteindelijk ook een soort flipperkast. Ik denk dat pinball wizard Zalm daar zijn inspiratie uit haalde. Voor de burger is het verschrikkelijk want het leidt tot onzekerheid of hij of zij wel van alle regeltjes gebruik maakt anders benadeelt hij zich zelf. Binnen een flipperkastmodel is het ook lastig om tot passende straffen te komen, immers de arme burger probeert gewoon wat en dan ziet hij of zij wel wat er uit rolt. Dat kun je moeilijk bestraffen. Dus: gouden regel 4: vermijdt het flipperkastmodel.
@BegrensEuropa!
Laat ik even wat stellingen plaatsen.
Belastingen zijn noodzakelijk om een staat te laten functioneren. Ik zie het dus niet als gelegaliseerde diefstal, zoals veel mensen doen, maar een noodzakelijk iets.
Het belastingstelsel is net als alle andere stelsels onderhevig aan het volgende: een simpel systeem dat werkt kan worden uitgebreid, een ingewikkeld systeem dat niet werkt gaat nooit werken door het nog in gewikkelder te maken. Een systeem waarbij alles weer gecompenseerd moet worden met allerlei toeslagen is al fout in de opzet omdat het al te ingewikkeld is.
Daarom zou een simpel systeem met heel weinig uitzonderingen het beste zijn. Eenvoudig, eenvoudig te controleren. Minder werk voor de burgers, minder ambtenaren nodig.
Daar kan dan best iets bij worden ingesteld dat het standaard iedere 5 of 10 jaar wordt herzien voor gewijzigde situaties of grote hervormingen in de samenleving door maatschappelijke of technologische veranderingen. Dat geeft een bepaalde rust voor burgers en bedrijven omdat ze weten waar ze aan toe zijn maar geeft nog steeds een mogelijkheid om de zaak te blijven sturen.
Door het hele idee van toeslagen ect te schrappen valt ook de mogelijkheid om er mee te frauderen weg.
Daarbij dient men te bedenken dat hoewel de overheid veel banen beschikbaar stelt deze GEEN toename van de economische welvaart betekenen. Een overheid produceert per definitie geen kapitaal, maar vreet kapitaal. Extra overheidsbanen moeten worden betaald door belastinggeld en ontnemen dus kapitaal aan het deel van de samenleving die werkelijk kapitaal genereert, voornamelijk het midden- en kleinbedrijf.
Wat mij betreft zou de basis opzet in heel ruwe lijnen iets moeten zijn als dit
– 0% inkomensbelasting voor personen die €10.000 of minder verdienen, danwel leven van een uitkering. (Het hele idee dat men over een uitkering weer mogelijkerwijs moet gaan betalen is uiteraard belachelijk en creeert alleen maar extra rompslomp) Idem voor personen die na een werkzaam leven van hun pensioen genieten.
– 15% inkomstenbelasting tussen €10.000 en €35.000
– 20% inkomstenbelasting tussen €35.000 en €100.000
– 25% inkomstenbelasting boven de €100.000
Hierbij maakt het niet uit of die inkomsten nu afkomstig zijn uit arbeid, investering, rente of andere zaken, het gaat om het totaal van het inkomen.
Aftrekposten dienen zoveel mogelijk te worden vermeden en zouden moeten worden beperkt tot een minimum. Dat wordt al deels gecompenseerd door de lagere tarieven. Dat kan ook gelden voor de winstbelasting. Door een lager tarief in te stellen maar het aantal aftrekposten te beperken komt men uit op eenzelfde opbrengst, maar met veel minder gedoe voor zowel bedrijven als overheid en dus tegen lagere kosten.
@Johan P 12 maart 2020 om 15:34 Dank voor uw reactie. Ik onderschrijf de door u genoemde ‘gulden regel’ (dat is dan nummer 5): “een simpel systeem dat werkt kan worden uitgebreid, een ingewikkeld systeem dat niet werkt gaat nooit werken door het nog ingewikkelder te maken.” Overigens is dat laatste wel wat beleidsmakers gewend zijn te doen en staat bekend als ‘doormodderen’, waar overigens ook wel goede redenen voor zijn te bedenken (Lindblom). Wat u voorstelt is geen flattax. Het toptarief is wat aan de lage kant voor nederlandse begrippen. De kabinetten van Rutte zijn er vooral op gericht geweest om de ‘middenklasse’ goed te grazen te nemen. Daar valt het meeste te halen. Het zou mooi zijn als dat een beetje teruggedraaid werd. Maar daar is het natuurlijk nooit het moment voor. We gaan van crisis naar crisis. Bankencrisis, klimaatcrisis, stikstofcrisis, coronacrisis. Nog wat aardbevingen tussendoor, het houdt niet op. Wat opvalt is dat we van gewoon kabinetsbeleid zijn beland in een sfeer van permanent crisismanagement. Of misschien moet ik zeggen: management door crisissen. Immers, veel van de crisissen zijn zelfgecreeerd. Ongeveer zoals James Bond en Erdogan ook problemen denken te lijf te moeten gaan. Bond is een fictief personage, dan werkt het. Dat lijken sommigen wel eens te vergeten.
Een ‘flattax’ is op zich geen probleem, maar ik ondersteun het idee dat de krachtigste schouders de zwaarste lasten zullen moeten dragen. Echter niet tot in het oneindige.
Een lager inkomstenbelastingtarief betekent niet per definitie minder opbrengsten. Een lager tarief met minder mensuren aan controle levert al een enorme besparing aan mensuren op. Daarnaast betekent het dat er meer geld bij de burgers (en bedrijfsleven) blijft dat vervolgens -in ieder geval voor een goed deel- weer zal worden uitgegeven waardoor er door het innen van de BTW ook weer extra geld wordt opgehaald. Ik wil daarbij de kanttekening maken dat daar wel een vertraging in zal zitten omdat veel mensen dat extra geld zullen willen gebruiken om schulden af te betalen, maar ook dat komt de economie ten goede op de langere termijn.
Overigens is een dergelijk laag tarief ook een aantrekkende factor voor zowel personen als bedrijven, waardoor er meer belastingbetalers ontstaan. Oftewel, de overheid krijgt misschien een kleiner aandeel van de koek, maar de koek zelf wordt groter.
Wat betreft wetgeving; dat is net als een soort lijntjes-papier. Eerst een paar lijnen, dan wordt het een cm-papier met vierkantjes, dan wordt het mm-papier. Het probleem is echter dat met iedere lijn die men zet er MEER mazen worden gevormd die dan weer moeten worden dichtgetimmerd, waardoor er weer meer mazen ontstaan. Dat is een nooit-eindigend proces. En een reden waarom ik ook voor wetgeving pleit voor een simpel systeen met een regelmatige revisie.
Nog even een kanttekening naar eigen ervaring.
In Nederland heb ik eigenlijk altijd 2 banen gehad (door van mijn hobby een soort betaalde bijbaan te maken). Het gedoe met de belastingdienst ligt me nu nog steeds zwaar op de maag. Het idee dat ik over mijn tweede (part-time) baan meer belasting moest betalen om vervolgens formulieren in te moeten vullen om dat weer terug te krijgen omdat ik met het gecombineerde inkomen nog steeds binnen de schijf bleef heeft me altijd ge-ergerd.
Evenals het feit dat ik -stomme idioot die ik ben- alles altijd opgaf. Dus als ik extra judolessen gaf voor een gemeente-project gaf ik dat op. Wat ik deed voor diverse gemeentes en de vergoeding was minimaal, maar ik deed het dan ook niet voor het geld. Waarna de belastingdienst opmerkte dat ik met meer dan 2 ‘werkgevers’ een ZZP-er was, maar niet als zodanig geregistreerd stond en dus een boete moest betalen, om dat vervolgens aan te vechten en jaar na jaar na jaar met hen in de clinch lag over een ‘extra inkomen’ van misschien €300,- al met al op jaarbasis als vergoeding, waar ik vele, vele uren in heb moeten steken doet me nog steeds gruwen van het hele systeem.
@Johan P 12 maart 2020 om 16:49 Het probleem met het dichtregelen van problemen is dat het leidt tot kafkaeske gevolgen. Iemand beboeten omdat hij in een categorie zou vallen waar hij helemaal niet thuis hoort alleen doordat hij of zij tegen een geringe vergoeding in de avonduren maatschappelijk waardevol werk verricht is natuurlijk krankzinnig. Mijn vermoeden is dat het onvermijdelijk is en ook alleen maar erger wordt als gevolg van steeds verder in intensiteit toenemende systeeminterferentie. Het kan er toe leiden dat het verschil tussen open en totalitaire samenlevingen niet langer waarneembaar is. Dat zou jammer zijn, want niemand zit te wachten op een kaste van steenrijke apparatsjiks. Ik zie nog geen aanwijzingen dat men zich dit probleem erg bewust is.
Nee, omdat de overheid -in wat voor vorm dan ook- altijd het idee heeft dat alles steeds verder gereguleerd moet worden. Echter, indien het systeem simpel blijft dan kan men wat mij betreft 8 deeltijdbanen hebben waarbij men gewoon het totale inkomen bekijkt. Valt dat binnen een bepaalde schijf dan betaalt men belasting over die schijf. Wat maakt het in vredesnaam uit uit welke baan men welk inkomen genereert als het uiteindelijk om het totaal gaat?
Nu reeds ziet men dat in veel landen de regulering ieder jaar strakker wordt op allerlei punten maar dat het de problemen niet oplost. wat dat betreft is zeker Nederland aardig op weg naar een totalitaire samenleving.
In dat opzicht waren de maatregelen van de ‘taxcuts’ van Trump zeker verfrissend. Iedereen die klaagt dat de rijken er het meest van profiteren weet niet waar hij over praat. Uiteraard profiteren rijken er ook van aangezien het algemeen geldende maatregelen zijn. Maar uiteindelijk waren deze maatregelen juist een stimulans voor de onderkant van de maatschappij en zoals bedoeld is dat ook het deel dat er verreweg het meeste profijt van heeft gehad MITS men werkt.
Interessante materie. Mijns inziens dient er een verregaande ontkoppeling te komen tussen het heffen van belasting en korte termijn politieke invloeden om iedereen met een uitzonderingspositie als zielig te bestempelen en tegemoet te komen. Zou een heel simpel systeem maken; vlaktaks van 35% met een vrijstelling voor de eerste 25000 euro. Basisinkomen voor iedereen boven de 60 en sociaal zwakkere. Alle overige uitkeringen, toeslagen etc. Stoppen met die onzin en mensen weer zelfredzaam maken. Kinderbijslag langzaam naar 0 om overbevolking niet te stimuleren. Als mensen zich verder willen indekken een privaat/publieke verzekeringsmogelijkheid door individuen zelf.
Politiek kan zo uitrekenen wat de kosten en baten zijn en daar de overheidsuitgaven op aanpassen. Is grof model dat nog verdere uitwerking nodig heeft. Maar het stimuleert/waardeert de onderkant van de samenleving om te gaan werken, is simpel, dus controleerbaar en voor iedereen duidelijk. Misbruik zwaar straffen en verder niet veel veranderen per jaar.