Een recensie schrijven over een boek dat de ideologie van de diversiteit onder het vergrootglas legt was me een uitdaging. Het resultaat vindt u hieronder.

Een bundel over diversiteit en identiteit door 14 auteurs die tezamen 12 artikelen benevens een zeer lezenswaardige inleiding produceren is op zichzelf al een uiting van diversiteit en een pluriforme wijze van benaderen. Van een fenomeen dat naar mijn gevoel velen helaas door de vingers glipt; ook veel voorstanders er van overigens. Mogelijk onder hen zelfs veel meer nog dan bij degenen die er geen speciale pluspunten in zien.

De bundel bevat dus een redelijk divers palet die veelal weinig geporteerd zijn van een geforceerde culturele omwenteling die ons aan de mens gebracht wordt, als zijnde de Culturele Revolutie zonder welke wij onszelf niet sociaal zouden mogen noemen. Wat dat betreft is de anekdote aan het begin van de bijdrage van Sid Lukkassen, die een Chinees wetenschapster sprak die hem vertelde dat de tijdens Chinese Culturele Revolutie elke westers cultureel element als verdacht werd bestempeld en men poogde China er van e ontdoen nog het meest illustratief voor de wijze van denken van de meest geharnaste voorstanders van diversity.[1]

Timmermans et al
In de inleiding refereren Cliteur en Pierik ook aan de manier waarop EC-lid Timmermans het bespreekt. Dat vindt u hier direct onder:

Frans Timmermans spreekt vele talen, maar begrijpt weinig van wat er mee gezegd wordt, is je eerste gedachte. Dit is een stukje tekst dat nog het meest doet denken aan de beruchte rede waarin Joseph Goebbels in 1943 Den totalen Krieg.fordert. Waar het gehele toenmalige Sportpalast enthousiast de instemming met die Totalen Krieg liet horen, verwacht Timmermans dat wij in gezamenlijkheid de oorlog afwijzen en uit noodzaak de Totalen Diversiteit zullen omarmen.

Een bedenkelijk soort retoriek van iemand die intellectueel weinig anders is dan een nuttige idioot aan wiens touwtjes men trekt met de belofte van publiciteit, en waardoor men wordt beloond met de meest bombastische grote woorden die hem bekend zijn.

Waar het heen gaat? Timmermans hoopt dat het hèm ergens brengen zal. Langs welke weg dat zal zijn en welke wegen hij er mee opent lijken hem weinig te zullen deren.

U ziet er een eerste glimp van het laatste deel van de titel van deze bundel te voorschijn komen in een meer letterlijke betekenis dan u wellicht verwachtte. Oorlog? Door dat begrip categorisch als angstbeeld te hanteren als diversiteit geen realiteit wordt, brengen mensen als Timmermans die inderdaad onbedoeld dichterbij. Onbedoeld, want ik geloof niet dat hij het benul heeft van de gevolgen van zijn woorden. Als gezegd: Timmermans is bezig voor de roem van Timmermans, en dan is alles geoorloofd dat niet tot direct geweld leidt. Indirecte gevolgen beschouwt Timmermans niet als zijn probleem.

Dat is een probleem voor degenen die de gevolgen van de weg naar die diversiteit moeten bewandelen en hanteren.

De bundel
De auteurs van deze bundel gaan vooral in op de verhouding tussen identiteit en diversiteit en de praktische waanzin van die diversiteitsopmars die de maatschappij al doordesemt, zoals in de bijdrage van Renzo Verwer prachtig wordt geschetst. Paul Cliteur bespreekt de verhoudingen tussen diversiteit en de liberale samenleving, Afshin Ellian brengt de Amerikaanse herkomst van het begrip diversity in kaart. Veel andere bijdragen gaan in meerdere of mindere mate in op de manier waarop de diversiteitsgedachte zich via diverse maatschappelijke fenomenen manifesteert, hoe mensen zich daartegen verzetten en hoe dat met elkaar in overeenstemming zou moeten worden gebracht.

Elk op zich zijn de bijdragen interessant en zeer lezenswaardig. Als geheel lijken zij mij de oorspronkelijke rechtvaardiging voor de term culture wars uit de titel. Maar ik wil speciaal de aandacht vestigen op de afsluitende bijdrage van Wim Couwenberg om mijn grootste bezwaar tegen de aanpak van dit boek te ventileren. Couwenberg loopt in vogelvlucht langs de wordingsgeschiedenis van ons land om daarna in te gaan op de manier waarop diversiteit in het heden politiek wordt vertaald. Daarna zwaait hij af naar een politieke analyse van de huidige situatie in ons land, waarbij populisme, integratie, ‘extreemrechts’ en de betrekkelijkheid van die laatste term aan bod komen.

Als historicus met een sterke voorkeur voor het grote overzicht (overigens al tijdens mijn afstuderen een uitstervend verschijnsel) mis ik een bijdrage die begint bij de huidige situatie en die enige extrapolaties exploreert. Maar wellicht wil ik teveel, en moet ik op dit punt aangeland mijn tweede grote bezwaar tegen de bundel inbrengen: een definitie van diversiteit heb ik er niet in teruggevonden.

De samenstellers lijken er vanuit te zijn gegaan dat het woord diversiteit van zichzelf voldoende uitdrukking is van het onderwerp van deze bundel, maar evenmin als Frans Timmermans lijkt te begrijpen wat aan de Engelse term aan implicaties vast zit, is het voor een lezer die een onbeschreven blad is (het is inderdaad niet eenvoudig voorstelbaar die te vinden) niet duidelijk wat diversiteit nu anders is dan eenvormigheid van cultuur. Ook, dat ‘diversiteit een einddoel zou zijn.

Was het maar waar.

Diversiteit als tussenstation
Uit de aard van het begrip diversiteit moet je naar mijn mening al begrijpen dat het nooit meer zal zijn – kàn zijn – dan een tussenstation. Uit de oersoep ontstond het leven zoals wij dat kennen, uit de chaos van de kleine stammen en stadstaatjes van Italië in de 6e eeuw voor Christus groeide de bescheiden Latijnse stad Rome uit tot een wereldrijk en uit de chaos van feodaal Europa ontstond de westerse cultuur die uiteindelijk de hele wereld tot staatsvorming en cultureel bewustzijn laten groeien zou.

De geschiedenis vertoont het patroon dat chemici herkennen als de balans tussen energie en entropie (die weer samenhangt met de Tweede wet van de Thermodynamica), waarbij de energie van kleine staten leidt tot de formatie van steeds grotere, totdat de gegroeide entropie verdere energie smoort en consolidatie tot stand komt. Met consolidatie krijg je op een bepaald moment een culturele verstarring en zelfs desintegratie, waarna het proces zich herhaalt, met andere technologieën en volkeren, maar met herkenbaar hetzelfde patroon. Uit een nieuwe oersoep aan culturele waarden kan niets anders groeien dan een nieuwe homogeniteit, of tenminste de eerste jonge spruiten er van.

Waarom derhalve die drang naar een diverser samenleving? Als ik zou geloven in een kosmische poppenspeler of diens vertegenwoordiger op aarde zou ik nu af gaan op een poging de maatschappij versneld naar een andere monocultuur over te laten gaan. Zeker is dat dat in de hoofden van de meer theoretisch ingestelde propagandisten van diversiteit een rol moet spelen.

Hiermee komen we plotseling op een spoor dat mensen die het communisme en revolutionaire overtuigingen bestuderen bekend moet voorkomen. De drang de wereld te hervormen is maar al te vaak gepaard gegaan met pogingen maatschappelijke verbanden te vernietigen teneinde een nieuwe wereldorde te kunnen instellen.

Qua herkenbaarheid moet je dan ook denken aan het verbreken van zaken als de huwelijkse moraal en wat daarbij kijken komt. De revolutie van 68 was niet de eerste revolutie waarbij de bestaande seksuele moraal en bloc overboord ging ten faveure van vrijheid blijheid – van zowel de Franse revolutie als de Russische Oktoberrevolutie zijn daarvan pregnante voorbeelden bekend. Van die laatste is daardoor des te opvallender dat naarmate het nieuwe bewind beter wortelde, dergelijke attitudes steeds nadrukkelijker werden bestreden. Het verbreken van bestaande maatschappelijke banden en loyaliteiten is revolutiebevorderend[2] – het in naam communistische bewind van de SovjetUnie moest er daarom zelf niets van hebben, en die seksuele vrijheid werd waar mogelijk na de machtsovername door Stalin onderdrukt.

Deze analyse mis ik in deze bundel zeer, en ik noem haar zo nadrukkelijk omdat ik hoop dat in een volgende bundel iemand (anders) bereid gevonden wordt hierover het licht te laten schijnen.

Hieruit volgt nog een laatste bezwaar, dat niet zozeer gericht is tegen de bundel als zodanig, maar meer tegen de attitude die de schrijvers etaleren: zij zijn in de behandeling van hun gekozen invalshoek veel te defensief, en richten zich daardoor voor het overgrote deel op een verdediging van facetten van de bestaande identiteit. Het besef dat we te maken hebben met een fundamentele aanval op onze manier van leven die verder gaat dan een poging nieuwe mensen aan onze maatschappij deel te laten hebben ontbreekt, en ik ben van mening dat dat een belangrijke omissie is.

Reactionair
Wat zich hier wreekt is de overtuiging waarmee vrijwel iedereen in het westen is geïndoctrineerd, dat de progressieve gedachte weliswaar de toekomst is die we niet kunnen vermijden, maar dat dat best wel wat langzamer mag en zou moeten kunnen. Ook daarom definieer ik conservatisme niet als de tegenhanger van progressivisme; ergens las ik dat conservatisme progressivisme is met de rem er op. Daarmee ben ik het volledig eens, omdat reactionair de natuurlijke tegenstelling van progressief is. Daarbij moet niemand zich laten misleiden door de letterlijke betekenis van reactionair.

Is het een fout op je schreden terug te keren als je fout gelopen bent? Wandelaars die in plaats van de hindernissen rechtdoor te adresseren zich op zijpaden begeven, eindigen maar al te eenvoudig in moerassen waaruit geen terugkeer mogelijk is. Voor het kiezen van een goede weg is het ontstaan van een kaart met een veilige route onontbeerlijk. Wie de diversiteit en haar gevolgen vermijden wil, ontkomt er niet aan zich op de productie van een dergelijke alternatieve route toe te leggen.

Toch is dit een uitstekende koop om die weg na de Kerstdagen alvast in kaart te brengen.

---

1. Dat het woord – als zovele moderne sociale terminologische bewegingen – moeilijk in zijn veelomvattendheid vertaalbaar is ondanks dat het een herkenbaar woord is in een taal die in Nederland goed gesproken wordt, maakt dat er te eenvoudig langs gelopen wordt en het in een Nederlandse context wordt toegepast waar dat niet altijd van toepassing is of kàn zijn.
2. Voor hoe dat werkt geef ik in overweging dat soep gekookt dient te worden alvorens te worden opgediend – het proces zal niet erg prettig zijn, en hoe revolutionairder des te minder prettig.

---

Diversiteit, identiteit en de ‘Culture Wars’ – Cliteur & Pierik (red)
Uitgeverij Aspekt
€19,95
November 2019
EAN 9789463385305

Taal – Nederlands
Auteurs – Paul Cliteur, Wim Couwenberg, Afshin Ellian, Theo Francken & David Dessin, Bas Hengstmengel & Esther van Fenema, Jesper Jansen, Coen de Jong, Sid Lukkassen, Perry Pierik, Pamela Pinas, Darya Safai, Renzo Verwer.

Bestellen kan hier.

 

 

 

---

Meer over diversiteit op Veren of Lood vindt u hier.