Van tijd tot tijd vraag je je wel eens af hoe een bepaalde verandering toch tot stand kwam. Het verval in de journalistiek is er een pronkstuk van.

Ooit, vroeger, lang geleden stelden goede journalisten er een eer in om nieuws zo goed mogelijk door te geven, en de duiding er apart naast te doen naar eer en geweten. Feiten en opinie gescheiden, zo hoorde het. Je kon je eigen conclusies trekken uit de beschikbaar gemaakte feiten, maar de journalist gaf terzijde alvast een voorzetje. Het was de tijd dat de journalistiek verslag deed en vooral een controlerende taak voor zichzelf zag. Motto in die tijden: Publish. And damn the consequences!

Dat was toen. In zekere zin is de journalistiek daardoor uit de aard van het beestje vanzelf links, want zij schopte tegen het gezag aan. Het gezag was solide rechts, en had zaken te verbergen. Hetgeen klopte, want gezag heeft ALTIJD zaken te verbergen. Gezag zonder vuile handen is een utopie. Maar enfin. Een aantal van de meest briljante journalisten uit de geschiedenis waren linksige hitsers. Geeft niets, zeggen we nu, dat is goed voor het evenwicht. Ik ben geneigd het daarmee heel erg eens te zijn.

In de jaren zestig veranderde dat. Niet eens door de journalistiek zelf, maar doordat links steeds vaker de macht penetreerde, en er gaande de jaren zeventig een onlosmakelijk onderdeel van werd. Nog steeds zag je journalisten te hoop lopen tegen ‘de macht’, want die ministeries zaten nog vol met verdachte rechtse elementen. Linkse politici worden in praatprogramma’s altijd met meer egards behandeld dan rechtse, die immers zetbazen van ‘de macht’ zijn. Het is niet eens weloverwogen, het is een instinctmatige manier van doen geworden. Dàt beschouwen de mensen van bijvoorbeeld Nieuwsuur als ‘goede journalistiek´: ze strijden tegen iets dat al dertig jaar terug het loodje heeft gelegd, en vervangen werd door iets dat minstens zo erg is, maar bekleed met de eigen ideologische nestgeur. Om het instinctmatige nog maar eens te onderstrepen.

Die obsessie met een gezichtsloze rechtse tegenstander vindt je nog steeds terug bij veel zichzelf als links beschouwende journalisten. Het houdt ze nog enigszins bij de les, want het onthoudt hen het zicht op de moderne werkelijkheid. Die is eenvoudig dat ministeries tegenwoordig tot de nok vol zitten met linksig denkende mensen met goede bedoelingen en idiote uitgangspunten. Maar de journalistiek is sinds de jaren zeventig dusdanig verworden, dat het niet langer gaat om de beschrijving van hoe dingen zijn, maar om propaganda hoe ze zouden behoren te zijn.

Het conceptbeleidsplan voor NPO2 waarover ik gisteren schreef was hiervan een goed voorbeeld. De uitzending van Nieuwsuur over Fakenieuws en wie daardoor in gevaar komen het verkeerde te gaan geloven is een hilarisch voorbeeld van de uitwerking van deze misconceptie. Alleen het nieuws dat de staatsomroep brengt zou objectief en betrouwbaar zijn – het is een item dat Lubach waardig is. De journalistiek is door de bank genomen verworden van waakhond van de democratie tot waakhond van het correcte denken.

Theoretisch is de journalist de automatische opponent van elke regering en machthebber. Ik mag van mezelf hopen dat ik drie dagen nadat de PVV de premier naar het Torentje afvaardigt, ik daar voortaan voldoende kritisch over berichten zal. En de bezwaren die de oppositie tegen nieuw beleid in brengt op hun merites beoordeel, en niet op basis van ideologische vooringenomenheid. En zeker niet toe ga dekken wat evident fout is. Voorbeelden zijn er nog steeds: Martin Sommer en Syp Wynia zijn de besten, Arnold Karskens, Roderick Veelo en Wierd Duk begrijpen het ook. Het is kenmerkend dat ze in meutes worden aangevallen door Jan en Alleman, waaronder veel journalisten die die naam nauwelijks waardig zijn. Het is tekenend voor de verwording dat men niet eens meer begrijpt wat men aanvalt.

Het probleem van moderne journalistiek is dat men zich teveel vereenzelvigt met bepaalde ideologische hoopvolheid, die geen geweld mag worden aangedaan. Veel journalistiek is deel van de gevestigde macht geworden, niet meer dan een verlengstuk, een controle mechanisme of de heersende ideologie wel netjes wordt nageleefd. Het schopt niet meer, maar het schurkt tegen de macht. Wij zullen het u wel uitleggen`en zo. Het is letterlijk de arrogantie van de macht.

De verrotting waarvan de NPO nu blijk geeft heeft diepe wortels. Die stammen van vóór Fortuyn. En omdat het een onlosmakelijk onderdeel van de psychische make-up van de mensen in kwestie geworden is, hoef je op inkeer en verandering niet te hopen. Het is tijd voor een nieuwe mars door de instituties. Dat is een heel deprimerende gedachte, want het impliceert dat we de komende twintig jaar niet op structurele verbetering hoeven te hopen.