Waar ik dagelijks steeds meer moeite mee heb, is het gemak waarmee politieke ambtsdragers liegen alsof het gedrukt staat. Met de regelmaat van de klok. En dat er eigenlijk geen sanctie op staat.

Er zijn baantjes, waar kunnen liegen deel van het eisenpakket uitmaakt. Maar verkopers van verzekeringen en tweedehandsauto’s zijn door de jaren heen steeds meer door de overheid in de tang genomen, teneinde zowel hun eerlijkheid als de kwaliteit van het economisch verkeer te verbeteren.

Alleen het vak van politiek ambtsdrager (minister, stats, premier etc) is daar aan ontsnapt. Nu ja, ontsnapt. Wat heet. Het lijkt steeds erger te worden in Den Haag. Wat dat beeld nog het meest doet postvatten, is het nonchalante gemak en gewoontegetrouwe dat er aan is gaan kleven. Premier Rutte liegt niet alleen op campagne – politici willen aanpakken op leugens gaat in tegen het beroep – maar ook in de Kamer. Overduidelijk aantoonbaar, en compleet schaamteloos. Hij lijkt het nog leuk te vinden ook.

Afgelopen dagen Frans Timmermans nog ergens aan het werk gezien? Hij liegt vloeiend in negen talen, maar voor de waarheid is hij doof. De meeste gelijkenis vertoont Franske nog met een random koppen generator, zoals je die wel op het web tegenkomt. Ernaar luisteren is tijdverspilling en slecht voor de bloeddruk.

Wat er aan te doen? Traditioneel werden leugenaars door het parlement weggestuurd, liegen was een schoffering van het (kies)volk. Maar naarmate politieke ambtsdragers zich steeds minder met het volk verbonden voelden, en meer met hun partijen, raakte dit in onbruik. Tegenwoordig wordt iemand pas weggestuurd als zijn geloofwaardigheid onder nul zakt, en hij meer en meer voor zijn partij een last wordt bij komende verkiezingen. Dat dit geen verbetering is, zou geen betoog moeten behoeven.

De overheid kent op dit gebied meer problemen die hoogstnodig dienen te worden opgelost. Sinds het zogenoemde Pikmeer-arrest in de jaren tachtig zijn ambtenaren niet aansprakelijk voor beslissingen die zij in functie hebben genomen, en die niet in tegenspraak zijn met eerdere instructies van hun meerderen. Dat hiervoor nooit aan reparatiewetgeving begonnen is, is een schandalige omissie van politici die wellicht de angst voorvoelden zelf later ooit nog eens verantwoording te moeten afleggen. Dat sindsdien hiervan op grote schaal misbruik is gemaakt laat zich raden, maar als iets dergelijks bovenkomt – ZELFS als duidelijk is dat het pure kwaadaardigheid was die iemand bewoog – is het toverwoord: Pikmeer-arrest! En dat is dan weer dat.

Voor elkeen die weleens een parlementaire enquête heeft bezig gezien, is duidelijk dat het veroordelen van een ambtsdragend politicus een hels karwei wordt, waarop de Nederlandse rechtspraak niet is voorbereid. Maar is dat een reden helemaal af te zien van sancties tegen politici die er met de pet naar gooiden? Complete incompetentie mag evenmin een excuus zijn, maar liegen ter maskering ervan is de waanzin ten top. Wat te doen?

Waar het in de praktijk op neerkomt, is dat er onder politici geen belangstelling bestaat eerlijk te zijn. Het is niet goed voor de eigen carrière, en je weet nooit hoe een koe een haas vangt. Dat moet veranderen, en de risico’s van een boos electoraat worden al jaren genegeerd.

Ik zie nog maar één oplossing: wie betrapt wordt, verliest zijn pensioenafspraken. Dat dient gecombineerd te worden met het recht een parlementaire enquête af te dwingen als meer dan éenderde van de parlementariërs in één der beide Kamers daarom vraagt. Dit, om blokkades om politieke redenen te voorkomen. Die hebben we afgelopen jaren te vaak gezien.

Let wel – dit is geen rancune. Dat mag het ook niet worden. Het is iets dat voorzichtig en met beleid dient te worden gehanteerd door parlementariërs met verantwoordelijkheidsbesef. Sommige situaties vragen om stilzwijgen – maar dat verantwoordelijkheidsbesef dient in dat geval te worden gestimuleerd door vertrouwelijk overleg. Speciaal voor de minister van Financiën ligt de positie hier moeilijker – al is mijn indruk dat de huidige hiermee zo zwaar de hand licht, dat hij wat mij betreft weer in de gevarenzone zit. Trouwens, een belangrijke bijkomende regel: wie uit dat overleg uit de school klapt, verliest eveneens zijn aanspraken op een comfortabele oude dag.

Het verantwoordelijkheidsbesef van Kamerleden en ambtsdragers bevindt zich al jaren op een hellend vlak. Afgezien van sussende woorden gebeurt er niets, en minder erg wordt het niet. Niet vanzelf.