Een onverwachte spin-off van de Russische annexatie van De Krim was dat Nederland er toevallig direct bij betrokken raakte. Vandaag deed de rechter uitspraak.

Rechter wijst Krimgoud toe aan Oekraïne bericht de NOS. Correct geformuleerd. Toegewezen is de juiste term. Ik heb vorig jaar al geschreven dat de Nederlandse regering vastbesloten was die kunstschatten hoe dan ook aan Oekraïne toe te wijzen. In hoeverre de rechter op zich heeft laten leunen kan ik niet bepalen, en bewijsbaar zal het zeker niet zijn. Rusland zal zeker in beroep gaan. Erg kansrijk ziet het er niet uit.

De rechter heeft het Unesco-verdrag van toepassing verklaard, dat bepaalt dat (volgens de NOS):

Op grond van het Unesco-verdrag moeten de kunstschatten terug naar de soevereine staat die de kunstschatten in bruikleen gaf. Dat was Oekraïne, oordeelt de rechter.

Dat is de letter. Maar de geest van het verdrag is het niet, en dat heeft als reden dat de situatie zoals die na de Russische annexatie van De Krim ontstond uniek is. Tijdens de afwezigheid van de kunstschatten veranderde de nationaliteit van de uitlenende musea! En passant veranderden de musea ook nog eens van internationaal kamp. En het is daarom meer dan een beetje verleidelijk een politieke achtergrond achter deze uitsprak te vermoeden – ook als ik niet al wist dat die achtergrond er inderdaad is.

Dat verschil tussen letter en geest moet u zo zien: de geestelijke basis van de letters is de gedachte dat archeologisch opgegraven kunstschatten waar mogelijk ten toon gesteld moeten worden in het land waarin ze opgegraven zijn, en ze daarvan ook eigenaar zijn. Dat is de basis waarop tal van landen die vóór 1960 door westerse archeologen van hun kunstschatten zijn ontdaan doordat ze die na vinding naar hun moederland verscheepten, deze proberen te recupereren. De afgelopen vijftig jaar is daartoe een sterke beweging op gang gekomen om die archeologische schatten terug te halen. Langzamerhand wordt hier vanuit het westen aan toegegeven, soms na onderhandelingen wat wel en wat niet behouden kan blijven voor westerse musea. Maar het principe wordt niet bestreden, slechts de termijn waarop iets nog terugvorderbaar is is soms een punt van discussie.

Al deze overwegingen gelden niet voor het goud van De Krim. Dat lijkt te pleiten voor retourneren van deze archeologische schatten (ze zijn prachtig, ik heb de tentoonstelling bezocht) aan de musea op De Krim. Maar politiek ligt het verhaal anders, en de rechter heeft uitspraak gedaan volgens de lijnen waarlangs de Nederlandse regering redeneert: alles om Rusland te pesten, geen concessies. Ergo: het is uitgeleend door Oekraïne, dus het moet terug naar Oekraïne. Heeft Rusland kans het in hoger beroep te winnen? Zoals ik hier boven al suggereerde, er lijkt niet veel kans op.

Van krom- in plaats van rechtspraak op dit gebied zal Nederland niet beter geworden. Internationaal verliezen we zo aan geloofwaardigheid. Of Rusland haar kunstschatten in de toekomst in de Hermitage-dependance in Amsterdam laat? Dat lijkt me een probleem te zullen worden. En de kans dat een paar oligarchen in Kiev mooi-weer gaan spelen met een nieuw speeltje lijkt me een aanmerkelijk stuk groter dan dat de Russen deze zaken naar Moskou zullen verslepen. Doodzonde allemaal.