De uitkomst van het Kamerdebat met minister Bijleveld was niet onverwacht: van de regeringspartijen mocht ze blijven. Verantwoordelijkheid? Dat is voor anderen.

Het grappige is – zoals ik gisteren al suggereerde dat gebeuren zou – dat niemand erg geïnteresseerd leek in het lot van die Irakese burgerdoden en hoe dat nu toch allemaal zo had kunnen komen. De oppositie beperkte zich tot aanvallen op de minister vanwege het niet-informeren van de Kamer. Hoe kenmerkend! Dat de Kamer enige nattigheid voelde en zich daarom concentreerde op het niet-informeren door de minister klinkt staatsrechtelijk zuiverder dan het is. Aangezien het niet meer is dan een poging het uiterst haalbare er uit te slepen door een minister weg te redeneren. Het kabinet als zodanig bleef grotelijks buiten schot. Want eigenlijk wil binnen de Regenteske oppositie (PvdA, GL) niemand nieuwe verkiezingen.

Zo kon het dus gebeuren dat de minister erkende dat zij (en haar voorgangers) de Kamer in serie onjuist hadden geïnformeerd, maar desondanks slechts haar excuses aanbood en door de regeringspartijen gesteund bleef om te blijven zitten:

“Het had zo niet gemoeten”, erkende Bijleveld aan de Tweede Kamer. “Ik ben verantwoordelijk, ook voor het handelen van mijn voorgangers.”

Zodat GroenLinks een motie van wantrouwen tegen de minister indiende:

Ondanks de excuses diende GroenLinks een motie van wantrouwen in. “De Kamer is voorgelogen”, zei Kamerlid Isabelle Diks. “Dat kan de Kamer niet over zijn kant laten gaan.” Bovendien zei de minister in het debat dat ze pas afgelopen vrijdag, op 1 november, door haar ambtenaren was geïnformeerd over de onjuiste informatie die Hennis had verstrekt.

Premier Pinokkio
Het meest interessante is echter het verhaal van de wordingsgeschiedenis van dit relletje, omdat dat laat zien dat ook het kabinet – en derhalve de premier – volledig op de hoogte was van dit bedrog. Dat wilde niemand weten, want verkiezingen? Hè? Nee. Bah! Toch is het geen ingewikkeld verhaal, en dat Premier Pinokkio (PP) er van op de hoogte was staat vast:

Het verhaal van minister Bijleveld waaruit dit gedestilleerd kan worden werd eerder al door de NOS geschreven dan het debatverslag (waarin kleine afwijkingen van het eerdere verhaal staan).

Uit de tijdlijn is ook op te maken dat de huidige minister Bijleveld vlak na haar aantreden in november 2017 is bijgepraat over het incident. Uiteindelijk duurde het tot april 2018 voordat zij de Kamer op de hoogste stelde dat er mogelijk burgerslachtoffers waren gevallen bij de Nederlandse aanval.

Deze reconstructie werd door de minister in het Kamerdebat dan ook volmondig erkend. Dat ze direct na haar aantreden werd ingelicht laat een paar dingen zien waarop te weinig aandacht is gevestigd:

• Het ministerie was zich uitermate bewust van de politiek-precaire situatie waarin èlke nieuwe minister zich hierdoor bevinden zou, en er werd in 2017 daarom haast gemaakt haar in te lichten op het moment dat ze aantrad en er van weten moest.
• Het ministerie was zich derhalve eveneens uitermate bewust van het politiek-explosieve karakter.

Onder die omstandigheden is het volstrekt onwaarschijnlijk dat de PP er eerder niet van op de hoogte werd gesteld. Waarschijnlijker lijkt dat het primaat op dit dossier al heel vroeg in het Torentje werd geparkeerd (‘chefsache‘), daarbij de minister degraderend tot woordvoerder van de premier.

Wankelmoedigheid qua openheid
Is er meer dat daarop wijst? Eigenlijk wel. In de hele reconstructie is zichtbaar dat het kabinet vooral een goed moment zocht om het de Kamer te vertellen[1]. Aangezien zoiets nooit komt zonder dat het gehuil huizenhoog gaat, kwam dat moment maar niet (gut, zo onverwacht!). Al werden er hier en daar wat tipjes van de sluier opgelicht, en was het Kamerleden al enige tijd duidelijk dat er onder die knikker waarmee ze speelden een reden was waarom die maar niet rollen wilde. Het geheel was – zullen we het maar zeggen? – nogal Ruttiaans in aanpak.

Toch was van begin af duidelijk dat het CDA haar minister niet ritueel wenste te offeren om het kabinet te sauveren. Gezien deze analyse geen onredelijk standpunt. Er moet binnenskamers ook enige afstemming zijn geweest waar men in dit debat de grens zou trekken. Als men dit met open vizier – met de van Kamerleden gevraagde dualiteit – had aangepakt, was immers het kabinet gevallen. Hè? Nee. Bah! (bis) Ook daarom was van begin af duidelijk dat de coalitie zich rondom Bijleveld zou groeperen en ze zou mogen blijven. Debatten waarbij het voortbestaan van het kabinet op het spel staat worden gevoerd door de fractievoorzitters. Zo lang die het debat aan hun fractieleden over laten, is er geen politieke doodsnood bij de premier of de zijnen.

---

1. Dat er aanvankelijk werd gelogen is heel verdedigbaar, maar dat gebeurt dan met de onuitgesproken premisse dat men zodra het kan direct openheid van zaken zal geven. Daar is een precedent voor. Zoals toenmalig minister van Financiën Wouter Bos uitlegde na de eurocrisis, waren er momenten dat als hij de waarheid gesproken had over de stand van zaken, dat dat enorme gevolgen zou hebben gehad. Dot was vergelijkbaar, met één verschil. Bos gaf vrij snel alsnog opening van zaken. Dat is waar het ditmaal Ruttiaans werd.