Geschiedschrijving – waar begon het?
Mijn liefde voor het vak geschiedenis en de eigenaardigheden die het overkomt is groot genoeg om van tijd tot tijd een kleine serie te beginnen. Deze spreekt voor zichzelf.
De meest gangbare definitie van het begin van de geschiedenis is kennis van de schrijfkunst. Althans, voor zover wij die herkennen en vertalen kunnen (zie daarover bijvoorbeeld dit linkje van vorig jaar over oermensen die vaste symbolen zouden hebben gebruikt). In het kader van deze serie zal ik daarover nog eens terugkomen vanuit een ander perspectief.
Maar goed, de schrijfkunst is zelf al gelijktijdig door verschillende beschavingen uitgevonden, meestal in het kader van belastingheffing binnen grotere eenheden dan een stad of polis. Ergo, het schrift is een bijproduct van een organisatie die te groot is geworden om eenvoudig direct of via adjudanten aan te sturen. Maar of de bouwers van Stonehenge het schrift kenden weten we niet, omdat er geen inscripties die we zouden kunnen herkennen zijn overgebleven. Hun maatschappij moet er echter complex genoeg voor zijn geweest, dus de herkenning van schrifttekens of de eeuwigheidswaarde van hun ondergrond zijn evenzeer belangrijk.
Een tweede implicatie van de uitvinding van het schrift als criterium is dat de geschiedenis niet overal tegelijk begon. Dat Papoea’s in Nieuw Guinea nog steeds in de prehistorie (een accurater term dan Steentijd) leven is daarom eerder een vaststelling dan iets dat je als beledigend zou kunnen ervaren. Om diezelfde reden (ziehier de oorsprong van mijn gedachten die deze serie in gang zette) kunnen Afrikanen niet klagen dat de westerse geschiedenis geen of te Eurocentrisch aandacht schenkt aan de geschiedenis van het Afrikaanse continent.
Dat er grote beschavingen zijn geweest op dat continent staat vast – en niet alleen in Egypte. Maar herkenbare geschriften hebben die niet nagelaten, zodat het niet eenvoudig is er een historie van te schrijven, anders dan vanuit het perspectief van incidentele bezoekers die niet waren geïnteresseerd in de geschiedenis van hun nieuwe kennissen, maar in waarvan zij te beroven zouden zijn. Overigens is zo goed als zeker (ook door DNA-sporen) dat de Chinezen in de 14e of begin 15e eeuw ook oostelijk Afrika wisten te bereiken. Maar dat dat een incident bleef was vooral te wijten aan het extreme narcisme van de Chinese cultuur uit die periode.
Beschavingen waarvan we het schrift hebben herkend en voldoende bewaard bleek om te kunnen vertalen zijn de welbekende Egyptenaren, Soemeriërs en Chinezen, die allemaal zo rond 2500 v. Chr. het schrift begonnen te gebruiken. Beschavingen waarvan we te weinig weten of geschriften hebben teruggevonden vind je in Noord-Amerika, Centraal-Azië, Zuid-Amerika en Afrika buiten Egypte. Ook uit Europa zijn pas geschriften vanaf circa 1000 v. Chr. bekend: de proto-Griekse Myceners. Vrij laat dus.
Wat we niet zelden vergeten is dat de Steentijd niet in alle gevallen in de prehistorie valt. De Egyptenaren begonnen hun beschaving in de Steentijd, en pas gaandeweg drong er de Bronstijd (ca. 3000 v. Chr.) door. Maar in West-Europa is de IJzertijd allang begonnen (La Tène-cultuur, ca. 500 v. Chr.) eer men het schrift begint toe te passen. Ook de IJzertijd in Europa valt dus deels in onze prehistorie.
Het gebruik van termen vereist daarom een nauwkeurige kennis van wat je zeggen wilt. De ophef over periodisering of Eurocentrisme is daarom vaak onzinnig, en vooral te wijten aan de minderwaardigheidsgevoelens die er mee worden verbonden. Je eigen voorouders beschuldigen van stompzinnigheid omdat ze het schrift niet uitvonden is net zo idioot als vloeken omdat ze niet als eerste de auto bedachten. Maar geschiedenis is nu eenmaal onverbrekelijk verbonden met teksten om te bestuderen.
De alle delen van deze korte serie vindt u hier (1), hier (2) en hier (3).
Leuk artikel.
De definitie van geschiedenis i veel te nauw. behoort schrift dat we niet kunnen ontcijferen en de beschaving daarvan tot de prehistorie? Zo’n anachronistische definitie maakt ons eerder tot onwetenden. Onwetendheid tot wetenschap verheven. Nogal solipsistisch gedacht.
Niemand kan toch beweren dat de Maya’s en de Azteken/Tolteken in de prehistorie leefden, dus voor de uitvinding van het schrift? Voor de steen van Rosetta hoorden de Egyptenaren dus bij de prehistorie en daarna opeens niet meer? Ik denk dat ik het verkeerd begrijp want dit is vrij onlogisch.
interessante vraag: Stel dat de islam de hele aarde beheerst en alles behalve de Koranische geschriften over zijn (de rest is in rechtvaardige godsdienstwoede vernietigd) en als bovendien maar 1 promille van de bevolking kan lezen, leeft dan niet de hele bevolking feitelijk in de prehistorie?
Het is te vergelijken met het Heilige Roomse Rijk, waar Latijn de enige schrijftaal was, de bevolking niet kon lezen of schrijven. Leefde dan de bevolking niet feitelijk in de prehistorie en is daarom onze “geschreven geschiedenis” niet slechts de geschiedenis van hen die konden lezen en schrijven?
Dat zou goed kunnen, want onder mensen die analfabeet zijn en in armoede leven is er geen geschiedenis, alleen de dagelijkse last van het voortbestaan en de eeuwig terugkerende seizoenen. Misschien zijn de mensen pas uit de prehistorie ontsnapt als iedereen geletterd is, zoals nu, in het internettijdperk.
Vreemd, die wetenschappelijke definities
excuus: “alles behalve de Koranische geschriften over zijn”
moet zijn: “alleen de Koranische geschriften over zijn”
Origineel gesteld artikel; goed en inspirerend.
Verantwoord, diepgaand, ‘all round’ onderzoek van de geschiedenis, is toch echt de
belangrijkste kennis die we kunnen verzamelen: ALLES zit er in.
– DE GESCHIEDENIS IS ONZE BESTE EN BETROUWBAARSTE LEERMEESTER –
@D.G. Néree
De steen van Rosetta was niet de oudste geschreven tekst in Egypte, die gaan 3000 jaar verder terug. Azteken en Maya’s hadden wel degelijk boeken, maar de meeste zijn om religieuze door de Spanjaarden vernietigd. Vandaar dat we niet precies weten wanneer ze de kunst machtig werden. De Inca’s en de hen voorgaande volkeren waren wel degelijk onkundig van het alfabet, maar hadden iets dat vergelijkbaar was, maar anders werkte. (De quipa oid)
Maar historie of prehistorie is in deze optiek niet meer dan een manier om het voor historici hanteerbaar te maken. Zelfs nu is circa 10% van onze bevolking nog functioneel analfabeet, en lang niet alleen de geïmporteerde delen er van.
De steen was idd niet de oudste geschreven tekst, maar pas bij de ontdekking daarvan konden de hiërogliefen worden ontcijferd. Beschouwden de historici Egypte vanaf dat moment als deel van de historie, terwijl het voor de ontcijfering deel uitmaakte van de prehistorie? Dan is de definitie van wat geschiedenis/historie is toch erg arbitrair?
misschien ligt de fout in de beperking tot “geschreven” tekst. In steen gebeitelde afbeeldingen zijn idd geen schrift zoals wij het kennen….. tot historici het als zodanig erkennen. Maar dan moet je geknoopte touwtjes en symbolen in prehistorische grotten ook tot de historie rekenen.
Ik denk dat hier een grote fout gemaakt wordt, waardoor we onze eigen voorouders denigrerend voorstellen.
Ik zal eerst deel 2 lezen.