Polen en de EU staan lijnrecht tegenover elkaar omdat de EU zich bemoeit met de manier waarop de Poolse binnenla ndse politiek functioneert. Dat is een heel ander verhaal dan u gemeenlijk hoort. Peter Louter legt uit.

In oktober 2017 vonden de aftredende PvdA-ministers een slimme manier om nog twee kandidaten te benoemen voor de in de komende jaren vrij te vallen zetels in de Raad van State. Ze deden dat om daar hun invloed te behouden vanaf het moment dat een nieuwe regering, zonder de PvdA, het stokje zou overnemen.

Het zal niet gebeuren. Het is zelfs ondenkbaar in het Nederlandse politieke bestel. Het gebeurde echter wel in Polen. De jonge democratie heeft daar nog ruwe kantjes. Toen in november 2015 PiS (Recht en Rechtvaardigheid) de verkiezingen won, benoemde de verslagen regering nog snel twee nieuwe kandidaten voor de in de komende jaren te ontstane vacatures bij het Constitutionele Hof om daar de meerderheid te verstevigen. Anders dan de Raad van State die een adviserende rol heeft bij wetgeving, kon het Constitutionele Hof in Polen wetten afwijzen. Dat deed het dan ook met wetten van de nieuwe PiS-regering. Het dwong de nieuwe regering om de bevoegdheden van het Hof te beknotten.

Om beter te begrijpen wat daar aan de hand was moeten we terug naar het moment dat de Communistische Partij in Polen de macht overdroeg aan een nieuwe door Solidarinosc gedomineerde nieuwe regering. Onderdeel van de overdracht was een overeenkomst waarbij een streep werd gezet onder het verleden en alle voormalige communisten vrijuit gingen. Een fatale vergissing die bijvoorbeeld de Tsjechen niet maakten. Die stuurden alle voormalige communisten boven een bepaalde rang baanloos naar huis. In Polen bleven ze zitten. In het leger, op de ministeries, op bedrijven, in banken, bij de media, in de rechtspraak en in de geheime diensten. Politiek gingen ze verder als sociaaldemocraten. In het nogal bewegelijke politieke landschap zijn ze nu terug te vinden in de partij Burger Platform (PO), de belangrijkste tegenstrever van PiS.

PO is te omschrijven als een sociaal liberale partij die pro Europa is. Donald Tusk was premier voor deze partij voordat hij voorzitter werd van de Europese Raad. Een van de belangrijkste geschillen tussen PiS en PO is het Centrale Anti Corruptiebureau. Door PiS wordt het gezien als het orgaan dat kan onderzoeken op welke wijze de oude communisten nagenoeg de hele economie van Polen in handen kregen, de media domineerden en de rechtspraak naar hun hand zetten. De regeringen waarin PO in het verleden domineerden, werkte het bureau tegen om de oude kameraden te beschermen en de kurk op de fles van de woelige overgangsjaren na 1989 te houden.

Om het Centrale Anti Corruptiebureau zijn werk te laten doen had de PiS-regering geen andere keuze dan de macht van het Constitutioneel Hof te beperken en de lagere rechtbanken te ontdoen van rechters die partijdig waren en een onderdeel vormden van de beschermingslaag van de voormalige communisten. Hetzelfde gold voor de staatsmedia.

Het is een van de belangrijkste redenen waarom de Poolse bevolking in 2015 PiS aan een meerderheid hielp. Velen namen het pro-life-programma van PiS voor lief om PiS in staat te stellen om recht te zetten wat direct na 1989 mis was gegaan. Ook de kritische opstelling tegenover Europa speelde een belangrijke rol.

De strijd tussen de oude communisten (PO) en de conservatieve nationalisten (PiS) maakt van Polen een verscheurd en gepolariseerd land. Links schreeuwt moord en brand nu er aan haar macht getornd wordt en vindt daarin een gewillig oor bij Europa (Tusk (PO), Timmermans (PvdA)) en de West-Europese media. Er is weinig oog en oor voor de 52 procent van de kiezers die in 2015 PiS aan de macht brachten.

Links Polen en Europa hebben elkaar gevonden in het bestrijden van een gemeenschappelijke vijand. De door de Poolse bevolking gekozen regering.

---

Dit artikel verscheen eerder op Harde Woorden