De naam Hans Janmaat staat bij een of zelfs meerdere generaties nog steeds in het geheugen gegrift als de verpersoonlijking van al het slechte dat rechtse, racistische politiek kon voortbrengen. Het hier besproken boek, met een inleiding door Prof. dr. Meindert Fennema (em), registreert de feiten ontdaan van de hysterische opinies die zo welbekend zijn. Dat maakt een groot verschil.

Dit jaar is de beweging die de Centrumpartij voortbracht al weer net zo lang verdwenen als zij bestaan heeft. Desondanks is dit een belangrijk hoofdstuk in de parlementaire geschiedenis, omdat zij samengaat met een kenmerkende verandering in de wijze waarop in Nederland politiek bedreven werd. De instroom van migranten sinds 1960 riep bij ontstentenis van een reactie binnen de gevestigde politieke partijen die zich juist steeds internationaler oriënteerden, een reactie op bij burgers die zich over deze ontwikkeling zorgen gingen maken. Actie is min-reactie, leert een bekende en belangrijke natuurkundige wet. Hoe waar is dat in verband met het ontstaan van nieuwe politieke stromingen.

Het uitkomen van ‘De verschrikkelijke Janmaat‘ valt op een moment dat het onderwerp zeer actueel is, al is de toevalligheidsfactor daarbij groot. Joost Niemöller heeft er ruim vier jaar aan gewerkt, en het voorlopige hoogtepunt van de migratiecrisis dat nu actueel is viel zelfs een paar maanden terug nog niet te voorspellen.

Het boek
Voor een kroniek is de opbouw van het boek bijzonder, maar goed doordacht. Het openingshoofdstuk: ‘De aanslag in Kedichem’ en de nasleep daarvan toont alle essentiële elementen die het bestaan van de Centrumpartij zouden kenmerken. Door vervolgens een aantal van de politici die samen met Hans Janmaat belangrijk waren binnen de Centrumpartij onder de loep te nemen wordt duidelijk dat Janmaat niet het enige lid was dat er in de media niet best van af kwam. Niemöller weet door een luchtige toon vast te houden te voorkomen dat een sentimentele opsomming van getraumatiseerden van dit boek een aanklacht maakt, maar de wederwaardigheden van de (ex)-leden van de Centrumpartij maken een mens niet vrolijk.

Wat mij verbaasde, was de bijna banale manier waarop de Centrumpartij tot stand kwam, met welk een burgermanszin men in discussie wilde met een politiek elite die zich al meer afgesloten had dan ik voor mogelijk hield, en de bijna oninteressante politieke standpunten waarmee men van start ging. De reacties op de beginfase laten weinig misverstand over waar de plotselinge aandacht voor de Centrumpartij vandaan kwamen – de schrijvende media hadden iets ontdekt waarover ze zich wellicht al schuldig voelden er twijfels over te hebben. De Centrumpartij was het ideale zwarte offerlam om daarmee de eigen politieke correctheid te kunnen etaleren.

Historische plek van de CP
Want dat is wat voor toekomende historici van eminent belang is: de Centrumpartij surfte naar bekendheid op de top van een golf van politiek-correcte hysterie. Als men hen zelfgenoegzaam had genegeerd als het praatclubje van een stelletje kleinburgers – wat het ook was – dan hadden we nooit gehoord van Janmaat. De artikelen over de Centrumpartij waren het kleine vonkje dat was benodigd om de gasbel te laten ontploffen. Zoals vaker hebben de media zelf het monster gecreëerd dat ze vervolgens met hand en tand bestrijden gingen. Er ontstond een discours dat tot op de dag van vandaag is terug te vinden in de manier waarop men partijen als de PVV tegemoet treedt. Met een minimum aan kennis van zaken, maar met een maximale bereidheid de slechtheid van de betrokkenen aan de kaak te stellen. Ook als men die niet vinden of bewijzen kan, want het gaat om het idee, uiteindelijk.

Daarmee is de parallel met de huidige situatie met de PVV gelegd. De lezer zal een ontzagwekkend hoeveelheid vergelijkbare framing terugvinden in de manier waarop de Centrumpartij werd behandeld. Inclusief de beschuldigingen van fascisme en nazisme die hun oorsprong vinden in dit tijdsvak.

Afgelopen donderdag in Wassenaar was bij de presentatie van dit boek een groepje oud-leden van de Centrumpartij, alsook oprichter Henry Brookman aanwezig. Een meelijwekkende groep, waarvoor niemand zich wil inspannen, want ze zijn besmet. Nog steeds. En dat zullen ze altijd blijven. Ik moet toegeven dat ik ze met verbazing bekeken heb. Waren deze onbeholpen dilettanten de mensen voor wie heel Nederland op instigatie van de geschreven pers zo lang heeft gesidderd? Want het dilettantisme droop er af. Bij oprichter Brookman in zijn speechje. Bij Janmaats voormalige assistent Vierling. En bij dat andere tiental dat voorzichtig om zich heen tuurde.

Presentatie
Wie dit boek tot zich genomen heeft, zal begrijpen dat zowel bij de LPF als de PVV er terecht een panische angst heerste om met de CP te worden geassocieerd. Het laat eveneens zien, waarom de beslissing van Geert Wilders om de PVV geen formele partij te laten worden een strategische meesterzet geweest is. Dat er om die reden donderdag ook vrijwel niemand aanwezig was die na 2001 politiek actief geworden is, spreekt bijna voor zich, en is zowel begrijpelijk als verstandig. De enkele journalist die op draafde in de hoop een PVV-gezicht te ontwaren, had zijn reis vanuit Amsterdam voor niets gemaakt. Want hoewel niemand ontkwam aan zijn priemende blik, was er niets dat niet gezien wilde worden.

In zekere zin is daarmee afgelopen donderdag de Centrumpartij eindelijk begraven, en ik had ook de indruk dat alle betrokkenen het zo voelden. Dat zou de weg vrij moeten maken voor een redelijker discussie over het fenomeen an sich, maar hoewel al een paar jaar terug schoorvoetend door journalisten werd toegegeven dat men Hans Janmaat veel onrecht had aangedaan, was een excuus daarvoor blijkbaar onwenselijk. Het zou de strijd die men heden ten dage tegen de PVV voert kunnen besmetten. Dat daarmee alle feilen uit het verleden met rente opnieuw worden opgevoerd neemt men voor lief – de angst aan de verkeerde kant van de geschiedenis te eindigen is groter dan het slechte geweten, dat je soms inderdaad eventjes ziet.

Opvallend vond ik ook, dat het eerste moreel correcte oordeel over de attitude tegenover de Centrumpartij kwam van de Engelsman Prof. Rudwick, een collega van toenmalig voorzitter Brookman:

Volgens Rudwick vond er een ‘heksenjacht’ plaats tegen Brookman ‘om wille van zijn politieke ideeën’. Rudwick kende, schreef hij, verschillende hoogleraren die hun functie misbruikten als bruggenhoofd voor een politieke carrière. Dat was nooit een probleem geweest. Maar bij Brookman ineens wel. Rudwick noemde dit ‘een wel zéér onaantrekkelijke vorm van schijnheiligheid’.(pag 52)

Een tweede moreel correcte man die in het boek opvalt, is de toenmalige burgemeester Corporaal van Leerdam in het NOS Journaal, de avond van de aanslag bij Kedichem:

‘We zijn ver van huis wanneer we op een dergelijke wijze te werk gaan en methoden gebruiken die inderdaad doen denken aan fascisme en aan bepaalde andere stromingen waar mensen gemolesteerd worden als ze alleen maar aan het vergaderen zijn. Dat kan niet! Dat is het einde van de democratie. (pag 25)

Dit werd niet opgepikt, om niet te zeggen: straal genegeerd. Wat suggereert dat Corporaal gelijk had, maar zijn opmerking te laat maakte om nog impact te hebben.

Een laatste citaat dat in het boek prominent figureert is van Brookman, uit zijn opzegbrief als lid uit 1986:

‘Ik ben moegestreden en probeer vlijtig aan te leren wat de overheid van ons Nederlanders eist: mijn kop in het zand steken en als struisvogel door het leven gaan totdat wij in de afgrond van rechteloosheid verdwijnen.’(pag 55)

Dit boek is geen biografie van Hans Janmaat, zelfs geen geschiedenis van de Centrumpartij, afsplitsingen en sympathiserende groepen. Het is een kroniek die zich focust op een beschamend hoofdstuk van de Nederlandse politieke geschiedenis. Tegelijkertijd is het ook een kroniek van een collectieve hysterie binnen de journalistieke beroepsgroep. De uitvoerige documentatie met uitgebreid register maakt hiervan een onmisbare bron voor toekomstig onderzoek over politieke ontwikkelingen in de jaren tachtig en negentig.

De reden waarom U het moet kopen en lezen, is dat het onmiskenbaar belangrijke parallellen met de huidige politieke mores toont. Het is vlot en op een ontspannen toon geschreven, wat het voor iedereen toegankelijk maakt. En anders dan veel wat eerder over de Centrumpartij geschreven werd, mist het vooringenomenheid. Al is het hebben van een sterke vooringenomenheid maar zelden een goed uitgangspunt om dat te herkennen.

——————————————————————————————————————————

De verschrikkelijke Janmaat – Joost Niemöller
Met een voorwoord van Meindert Fennema
Uitgeverij Van Praag, 19,95
Bestellen bij Bol.com