De politieke plek van het CDA aan het Binnenhof ligt sinds jaar en dag vast: rechts van het geografische midden, maar desalniettemin is het een middenpartij. Toch lijkt daar onder Van Haersma Buma enige beweging in. Naar rechts, ja. Maar naar welk rechts?

Wat het exacte geografische midden van de Nederlands politiek is valt niet eenvoudig vast te stellen, maar zelf heb ik me jarenlang vast gehouden aan deze uitsprak van Pechtold ooit, geparafraseerd naar de geest: het verstand zegt rechts, maar het hart klopt links. Als je de man op principes en betrouwbaarheid kon betrappen zou je hem kunnen aanbevelen aan kiezers die het anders niet weten – wat overigens maar al te vaak gebeurt door mensen die deze onmiskenbare defecten weigeren onder ogen te zien.

Maar Van Haersma Buma is uit ander hout gesneden. In hoeverre hij het CDA daadwerkelijk mee gekregen heeft de afgelopen jaren kan ik niet helemaal beoordelen, maar het interview dat Elsevier (kort samengevat hier) met hem had vorige week was verhelderender dan ik het krediet voor zag krijgen – zodat ik pas dit weekend de tijd nam het te lezen.

Buma blijkt een christelijk collectivist van een oude stempel te zijn. Die zich niet alleen uit conservatisme verzet tegen individualisme, maar daadwerkelijk terug wil naar een land waarin ’s ochtends eenstemmig het Wilhelmus gezongen wordt. Dat is een mooi streven, maar het probleem is dat het bij Buma een doel lijkt, geen middel. Dat is herkenbaar aan zijn analyse:

In het interview verplaatst hij zich in ‘een bewoner van de Haagse Schilderswijk die als laatste in zijn straat Nederlands spreekt’ en toont begrip voor de afkeer van vreemdelingen: ‘Ik kan makkelijk zeggen: je mag niet racistisch zijn. Maar ik snap dat zo iemand vraagtekens plaatst bij zijn eigen buurt. We kunnen wel zeggen: we zijn gastvrij. Maar de onrust wordt te groot en op veel plaatsen in Nederland zijn de afgelopen jaren zoveel vreemdelingen gekomen dat zij in de meerderheid zijn, dus daar is de vraag: wie is er nou gastvrij voor wie?’

Tja, die Nederlander woont er heel misschien nog, in een een enkele straat, maar dat is alleen omdat de woningvoorraad grotendeels is gereserveerd voor asielmigranten en deze Nederlanders niet goed meer weg weten te komen. Buma’s analyse klinkt niet gek, maar gaat niet verder dan circa 2008 – op zijn best. Tien jaar achter lopen in je analyse van de ontwikkelingen in de asielmigratie en de moderne diversiteit is bijna als praten over de vorige eeuw, met al die Friezen die uit armoede naar Amsterdam trokken om daar het geluk te vinden. Verder is het CDA nog niet gevorderd. Dat zie je ook terug in zijn constatering dat:

We dachten lange tijd dat de islam zou evolueren tot een typisch Nederlandse zuil, die zich zou  voegen in het model, naast de zuilen van protestanten en katholieken.

Om vervolgens vrolijk door te leuteren over een Nederlandse Imam-opleiding, als extra steun voor de verNederlandsing van de islam. Dit laatste had al circa tien jaar als een afgesloten weg moeten worden bestempeld. Ook, vanwege de grote islamitische gemeenschap, die te groot is geworden om nog collectief tot verandering te worden gedwongen zonder (sociaal) geweld te gebruiken. Dat die gedachte ooit bij het CDA leefde laat zien hoe weinig deze mensen zich hebben verdiept in wat hier het land binnen kwam. Dat het nog maar net lijkt te zijn afgewezen signaleert een gebrek aan maatschappelijke antenne. Dat mankement lijkt binnen het CDA nauwelijks te verbeteren. Buma constateert dat het niet is gebeurd, maar overdenkt op geen enkele wijze de oorzaken van het falen van het eigen denken dienaangaande. Hij komt niet verder dan: het is niet gebeurd, jammer.

Vervolgens vooral afgeven op individualisme dat elke collectieve waarde aantast is een zwaktebod. Erger is dat dat terug verlangen naar dat collectivistische christendom gevaarlijke kanten heeft. Is het niet het CDA dat de PVV nostalgie verwijt naar een Nederland van 40 jaar terug? Het CDA laat hier zien dat haar eigen nostalgische focus nog wat verder terug in het verleden ligt. Want Buma schijnt het niet helemaal te snappen, maar waarachtig individualisme is de beste verdediging tegen het zo gevreesde fascisme. Buma’s wensen zijn méér een stap in die richting, dan wat de PVV ook wil. Collectivisme ligt totalitaire systemen na aan het hart, want het is de basis waaraan zij hun kracht ontlenen. Dat het christendom daar immuun voor zou zijn of maken, is een fictie die binnen het CDA eerst maar eens onder ogen moet worden gezien.

Het is het CDA van vandaag in een notendop. Mogelijk heeft Buma zijn partij inderdaad ietwat naar rechts geleid, maar een plek rechts van de VVD is politiek een gezondere dan met die partij te concurreren om ‘het midden’. Niet in het minst doordat je de VVD bij tijden al ziet doorschieten naar links, in de  richting van het gat waarin de PvdA verdwenen is. Maar het soort rechtsigheid dat Buma bepleit heeft niet alleen geen toekomst, maar bovendien een verleden met een spruitengeurtje. Dat vindt het CDA wellicht vertrouwt ruiken, maar daarom is het nog niet goed.