Toen enige tijd terug de Italiaanse premier Renzi ECB en EU vroeg om de Italiaanse banken te mogen bijstaan, krege hij van een geïrriteerde Dijsselbloem te horen, dat daarvoor sinds januari regels waren opgesteld die hij eerst maar eens navolgen moest.

Dit was niet al te slim van Dijsselbloem, maar desondanks vergeeflijk. Sinds januari is binnen de EU formeel ingevoerd dat in geval van een probleem met een bank, de directe belanghebbenden mee moeten betalen. Sinds de Cyprus-bail-in in 2013 was dat beleid al aangekondigd, maar pas in januari van dit jaar had men het officieel rond.

Het verschil tussen een bail out en een bail-in is wie in eerste instantie voor de kosten op draait. In geval van een bail-out wordt de staat – en dus de belastingbetaler – aangeslagen voor de kosten van het overeind houden van de bank. De aanspraken van aandeelhouders en crediteuren worden weliswaar deels afgeboekt doordat de staat er een proportionele deename voor verkrijgt, maar per saldo is vooral de belastingbetaler de pineut.

Hoewel weinig belastingbetalers concreet kunnen aanwijzen waar in hun belastingaanslag de pijn precies zit (ook de overheid kan dat nauwelijks trouwens, veel er van is over toekomstige generaties uitgesmeerd, of zal dat nog worden.), maar de onrust onder West-Europese belastingbetalers was in 2009 en 2010 desalniettemin aanzienlijk. Toen in 2012 ook het eiland Cyprus een bailout nodig had, werd daarom besloten tot een andere aanpak: de bail-in. Spaarders verloren een deel van hun inleg. Ook werd een aantal spaarders er ruw aan herinnerd dat bij een inleg boven de 100.000 het bankgarantiestelsel niet geldt. Als klap op de vuurpijl werden nogal wat Russen leeggeschud, die hun zwarte geld op het eiland hadden geparkeerd. Sindsdien heet deze aanpak een bail-in: de belanghebbenden betalen mee.

En hiermee is direct het dilemma van de Italiaanse regering op scherp gezet: in Italië is, anders dan in veel EU-lidstaten, vooral de kleine spaarder de pineut in geval van een bail-in. Want die kleine spaarders hebben niet zelden geïnvesteerd in die Italiaanse banken, soms om slechte redenen die hen door die banken zelf waren voorgespiegeld, maar in ieder geval: een bail-in van haar banken zou voor de Italiaanse regering publicitair vrijwel net zo rampzalig zijn als een bail out. En uiteindelijk was slechte publiciteit de reden waarom de Europese overheden kozen voor bail-ins in plaats van bail-outs.

Want in geval van grote institutionele beleggers wordt de staat minstens zo hard geraakt door de gevolgen van een bail-in als bij een bail-out. Want wie zijn die grote institutionele belggers? Afgezien van andere banken, vooral pensioenfondsen. Alles is verweven geraakt, en rijke bankeigenaren en hun families zijn in Europa bij de ware grootbanken zo goed als uitgestorven. Dus links- of rechtsom: de belastingbetaler is altijd de pineut. Het spel gaat nog slechts om wie wanneer de schuld op zich nemen moet.