Afgelopen woensdag organiseerde de LPF Eindhoven een lezingenavond over het associatieverdrag met Oekraïne. De sprekers waren Joost Niemöller en Joram van Klaveren, beiden tegenstanders van het verdrag. Mensen die de lezing gemist hebben kunnen deze terugkijken op livestream.com.

Voorafgaand aan de lezing werd d.m.v. handopsteken aan het publiek gevraagd wie voor resp. tegen het verdrag was of het niet wist. Een meerderheid was voor de lezing reeds tegen, slechts een handvol mensen was voor, daarnaast waren er nog enkelen die twijfelden. Na deze stemming werd aan enkele mensen uit het publiek gevraagd waarom ze voor of tegen waren. Daarna was het de beurt aan de eerste spreker van de avond: Joost Niemöller.

Oekraïne is ver-van-mijn-bedshow.
Volgens Joost Niemöller weten de meeste mensen niet waar ze over gaan stemmen, het is veeleer een ver-van-mijn-bedshow. Oekraïne kennen we als het land waar MH17 werd neergeschoten en waar heel veel mensen op een plein stonden om bij de EU te mogen horen, aldus Niemöller. De meeste mensen denken, volgens Niemöller, dat dit verdrag deze ontwikkeling zal bestendigen, terwijl een tegenstem wordt opgevat als een stem tegen de huidige Nederlandse regering.

Niemöller ziet hierin een voordeel voor het tegenkamp, hoe meer dit verdrag wordt aangeprezen vanuit Den Haag, hoe meer mensen tegen zullen stemmen. Hetzelfde patroon konden we indertijd zien bij het referendum over de Europese Grondwet. Veel mensen hadden geen idee waar ze precies over stemden, maar een tegenstem was wel een stem tegen de toenmalige premier Balkende. Hoe vaker Balkenende op tv verscheen, hoe luider de nee-stem werd. Uiteindelijk liet Balkenende de vertolking van het regeringsstandpunt maar over aan een van zijn staatssecretarissen, maar dat mocht niet meer baten. Nederland stemde Balkenende weg, en ook de EU.

Veeleer een referendum over de EU en de uitbreiding daarvan
Een stem tegen het associatieverdrag zal voor de meeste neestemmers ook vooral een stem tegen de EU en de verdere uitbreiding daarvan zijn. Sommigen zullen hier een argument tegen referenda in zien, maar Joost Niemöller is het hier niet mee eens: ook bij algemene verkiezingen heeft slechts een kleine minderheid de verkiezingsprogramma’s gelezen. Verder wijst Niemöller er nog eens fijntjes op dat bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen mensen op de PvdA stemden om de VVD buiten de regering te houden, of juist op de VVD om de PvdA er buiten te houden. Ze kregen echter een regering waar beide partijen aan deelnamen.

Referenda dichten kloof politiek-burger
Niemöller ziet in referenda juist een middel om mensen meer bij de politiek te betrekken en het politieke bewustzijn bij de bevolking te bevorderen. Laat mensen hun eigen burgemeester kiezen of de officier van justitie. Daarnaast houdt Niemöller ons Zwitserland als voorbeeld voor: daar stemmen mensen wel vier keer per jaar over belangrijke onderwerpen, die ze zelf op de agenda mogen plaatsen. Ook moet in Zwitserland bij een wijziging van de grondwet automatisch een referendum volgen.

Zelfs op het lokale niveau van de kantons kennen de Zwitsers referenda, tot onderwerpen als afvalscheiding aan toe. Misschien dat de Zwitsers een tikje overdrijven, maar ze doen het graag en de opkomst is meestal meer dan 50%. Overigens wordt op lokaal niveau ook over zwaarwegende onderwerpen gestemd als bv. de komst van een asielzoekerscentrum. Het gevolg van deze referendumcultuur is dat de kloof tussen politiek en burger in Zwitserland niet bestaat, politici worden daar echt gezien als volksvertegenwoordigers. Dit zou volgens Niemöller blijken uit verschillende onderzoeken.

Genuanceerde Zwitsers i.p.v. gesundes Volksempfinden
Tegenstanders van referenda maken nog weleens schampere opmerkingen over ‘gesundes Volksempfinden’ (mijn woorden, EdB), maar Niemöller wijst erop dat de Zwitsers genuanceerd en precies zijn in hun stemgedrag: in grote lijnen voor een streng immigratiebeleid, tegen de EU en tegen een al te grote zichtbaarheid van de islam. Dat laatste blijkt bv. uit het minarettenverbod. Anderzijds stemden de Zwitsers wel voor een lidmaatschap van de VN, na eerder overigens tegen te hebben gestemd. Recent stemden de Zwitsers tegen het uitwijzen van immigranten die een strafblad hadden opgebouwd.

In de aanloop naar een referendum staan de Zwitserse kranten vol met stukken waarin een stem voor of tegen wordt beargumenteerd. Die stukken worden ook daadwerkelijk gelezen door de Zwitsers. Iedereen die weleens in Zwitserland was, kan dat beamen, aldus Niemöller.

Wat zijn de argumenten van de voorstemmers?
Niemöller vroeg het onlangs bij een debat aan de mensen uit het publiek daar. Zij gaven eigenlijk twee argumenten: 1. Oekraïne is arm en moet geholpen worden. 2. Door de invloed van de EU wordt de regio weer stabiel.

Dat laatste argument vindt Niemöller vreemd, want voorstanders houden bij hoog en laag vol dat het associatieverdrag niet inhoudt dat Oekraïne lid wordt van de EU. Aan dat laatste hecht Niemöller overigens geen geloof, want bij lezing van de eerste 17 pagina’s zal blijken dat het wel degelijk de bedoeling is dat Oekraïne toetreedt tot de EU. Overigens zijn er ook landen als Zuid-Afrika en Israël die een associatieverdrag met de EU hebben getekend en toch nooit lid zullen worden. Die verdragen zijn echter flinterdun en gaan nadrukkelijk alleen over handel.

Slechts een handelsverdrag?
Zelfs de afspraken over handel in het met Oekraïne te sluiten verdrag gaan veel verder en behelzen het ‘opleggen van een EU-regime’. Ik neem aan dat Niemöller hier het gemeenschapsrecht of acquis communautaire bedoelt. Het invoeren hiervan is m.i. inderdaad alleen te begrijpen als opmaat voor toetreding tot de EU. Even googelen op associatieverdrag Oekraïne acquis communautaire levert o.a. een link op naar dit document (PDF), waarin het verdrag vanuit juridisch perspectief belicht wordt. Conclusie: toetreding tot de EU is nadrukkelijk wel de bedoeling van verdrag. Wie dit referendum wil gebruiken om zich uit te spreken tegen de EU en de voortdurende uitbreiding daarvan, maakt dus zeker geen oneigenlijk gebruik van zijn stemrecht, aldus Niemöller.

Massamoord in Odessa
Na afloop was er een vragenronde met als verrassing een bezoeker uit Odessa, een stad in het zuiden van Oekraïne. Hij vroeg aan Joost Niemöller of hij op de hoogte was een massamoord op tegenstanders van de Oekraïense regering. Op 2 mei 2014 was er in Odessa een demonstratie tegen de regering in Kiev en de toenadering tot de EU. Wat volgde was een gewelddadige confrontatie, die volgens de meeste westerse media door pro-Russische demonstranten werd veroorzaakt, omdat zij het vuur openden op tegendemonstranten.

Anderen twijfelen aan deze lezing en vermoeden een een-tweetje tussen de politie en zogenaamd pro-Russische demonstranten die in werkelijkheid agents provocateurs waren. Zo zouden de zogenaamd pro-Russische demonstranten en sommige agenten dezelfde rode armbanden hebben gedragen en regelmatig een onderonsje hebben gehad. Volgens Vladimir Nemirovsky, voorzitter van de regionale regering in Odessa, valt dit juist te verklaren doordat corrupte agenten werden omgekocht om samen te spannen met echte pro-Russische demonstranten. Voor een buitenstaander is het lastig de precieze toedracht nog te achterhalen. Over een ding zijn beide partijen het echter eens, de politie verzuimde haar plicht en hield zich te veel afzijdig.

Hoe het eindigde is onomstreden: pro-Russische demonstranten moesten hun toevlucht zoeken in een vakbondsgebouw en daar zijn meer dan veertig van hen omgekomen na een aanval van Oekraïense nationalisten waarbij molotovcocktails werden gebruikt. De meesten zijn gestikt door rook of koolmonoxidevergiftiging. Enkelen vonden de dood toen ze naar beneden sprongen. Volgens ooggetuigen en correspondenten ter plaatse werden er zowel molotovcocktails vanuit het gebouw naar buiten gegooid, als van buiten het gebouw naar binnen.

Je kunt je afvragen of de EU met dit verdrag daadwerkelijk stabiliteit brengt of de toch al gespannen verhoudingen tussen de beide kampen in Oekraïne niet juist verscherpt. Andere relevante vragen zijn: “Met wie gaan we eigenlijk in zee?” en “Wat is nu eigenlijk ons belang bij dit verdrag?”. Deze vragen werden beantwoord door de tweede spreker: Joram van Klaveren van VoorNederland (VNL).

Wordt vervolgd.

Factcheck:

Ik ontving via Twitter de volgende reactie op de claim dat bij Zwitserse referenda de opkomst meestal meer dan 50% is, en dat Zwitsers zich in hun uiteindelijke keuzes meestal van hun genuanceerde kant laten zien. Ter ondersteuning kreeg ik een link naar een artikel in NRC Handelsblad, waarin staat dat de opkomst bij Zwitserse referenda zelden hoger dan 40-45% is. Tevens kreeg ik een link naar een ander artikel in dezelfde krant, waarin uiteen wordt gezet dat er wel degelijk voorstellen worden aangenomen die (kunnen) botsen met grondwettelijke bepalingen en/pf internationale verdragen.

Het recente referendum overhet uitzetten van immigranten die een strafblad hadden opgebouwd betrof een voorstel van de SVP om een eerder aangenomen, door het parlement afgezwakt voorstel, in zijn volle omvang uit te voeren. Dat zou erop neerkomen dat ook immigranten die slechts kleine overtredingen hadden begaan, zoals te hard rijden of fout parkeren, het land konden worden uitgezet. De Zwitserse Grondwet verlangt echter individuele toetsing door de rechter. Het verreikende voorstel van de SVP, dat je in ieder geval niet als genuanceerd kunt karakteriseren, werd in 2010 aanvankelijk aangenomen, maar door het parlement afgezwakt. Uit boosheid hierover startte de SVP een handtekeningenactie voor een tweede referendum. Dat is uiteindelijk wel verworpen met een duidelijke meerderheid.

In een van de NRC-artikelen (eerste link bovenstaande alinea) staat ook dat veel Zwitsers de politiek juist de rug hebben toegekeerd. Ik zal binnenkort nog eens googelen op Politikverdrossenheit Schweiz en opkomstpercentages bij Zwitserse referenda. Ook een onderzoek naar de inhoud van voorgestelde referenda en grondwettelijk bepaalde rechten is misschien geen luxe. Als klassiek-liberaal besef ik terdege dat democratie ook z’n minpunten kent. Dat wisten ook de oude Grieken al, Solon ging niet voor niets in ballingschap nadat hij zijn grondwet had geschreven.

@Veren_of_Lood @HVV_com Bij Zwitserse referenda is de opkomst zelden hoger dan 40-45%. Veel Zwitsers hebben de politiek de rug toegekeerd.

— Pierre vL (@lieropp) March 25, 2016