De aanslag in Utrecht van 3 weken geleden is al bijna vergeten. Maar veel conclusies die je er uit trekken moet stellen niet gerust.Het blijft overigens verbazingwekkend dat er in de MSM veel meer gepraat wordt over de aanslag in Christchurch dan over de aanslag in Utrecht. Men lijkt te denken dat we met de wijsheid van nu moeten concluderen dat ‘Utrecht’ toch een verwarde man was.

Een tamelijk bezopen connotatie gezien de hoeveelheid van dit type aanslagen in Europa, en de reactie er op. We lijken er toe te neigen het belang te moeten bepalen aan de hand van de hoeveelheid doden die vielen. Dat is van een ongekend en onbetamelijk cynisme; wegkijken van slachtoffers die men negeert omdat het er niet genoeg waren.

De NOS bracht het laatste weekend van maart nog twee analyses van de gebeurtenissen in Utrecht, maar die kregen weinig aandacht. Onterecht. Want wie ze even doorkijkt ziet dat er weinig deugt aan de voorbereiding op aanslagen. Ook, dat wie als potentieel aanslagpleger een analyse maakt van de gebeurtenissen, in staat is een gigantische paniek te veroorzaken met relatief beperkte middelen.

NOS-analyse 1 bekeek de handelingen van overheidsinstanties nadat de eerste berichten door sijpelden. Analyse-2 ging in op de ontstane paniek die ook in de media groot werd gemaakt, en waarom dat plaatsvond. Herkenbaar aan de laatste analyse is dat de staatsomroep betreurt dat ze voortijdig zoveel ophef maakte over wat uiteindelijk maar een eenling bleek te zijn:

Een misverstand over een livestream is er mede oorzaak van geweest dat de politie in Utrecht bij de aanslag op de tram eerder deze maand, vrijwel meteen aan een terreuractie met meerdere doelen dacht. Al snel werd daarom de hoogste alarmfase afgekondigd. Dat blijkt uit gesprekken die het AD met twee politiechefs had.

En ook:

“Achteraf had de livestream niets met het incident te maken. Die bleek van een verwarde persoon in het noorden van het land te komen. Het was puur toeval”, zegt een van de Utrechtse politiechefs in het AD. Daarnaast kwam er meer informatie binnen die de politie op het verkeerde been zette.

Zo zagen agenten op een kilometer afstand van het 24 Oktoberplein een gewonde vrouw in een auto. “Omstanders zeiden dat ze even daarvoor beschoten was”, zegt politiechef Liesbeth Maas. “Dan lijkt het of de schutter een heel traject heeft afgelegd.” Maar de vrouw was in de tram op het 24 Oktoberplein gewond geraakt en door een omstander in veiligheid gebracht.

Dit en nog enige andere incidenten werden tezamen op één hoop geveegd, en de politie drukte op de “rode knop”. Er bestond geen mogelijkheid paniekmeldingen te scheiden van reële gebeurtenissen. De gedachte dat de meeste mensen behoorlijk indolent door het leven gaan, maar in tijden van crisis daardoor veel meer opmerken dat hen anders ontgaat en dat ook dat gevolgen heeft, ontbrak volledig. Dat een plotselinge alertheid van meerdere mensen ook meer paniekmeldingen geeft was niet ingecalculeerd.

Een vraag die ook eens behandeld zou moeten worden is wat diverse dreigingsniveaus en de bijbehorende kleurtjes nu eigenlijk inhouden. Tot nog toe is mijn persoonlijke indruk dat een hoger dreigingsniveau betekent dat de politie wilder heen en weer rent – veel meer zie ik niet. Nu hoef ik dat ook niet te weten; mijn persoonlijke indruk is van weinig belang.

Ernstiger is de constatering dat ook bij betrokken overheden weinig of geen vastomlijnd idee bestaat wat de consequenties van de diverse dreigingsniveaus zouden moeten zijn. Dat we al sinds jaar en dag op het één na hoogste dreigingsniveau leven is daar zeker mede schuldig aan; het betekent weinig tot niets, de berichten van Buienradar kun je nog aan iets relateren. Dat is ook precies wat de NOS constateerde:

Met het afkondigen van dreigingsniveau 5 levert de NCTV niet een uitgebreid handboek met aanbevelingen. Het is vooral een mededeling. De NCTV adviseert burgers om dan de aanwijzingen van lokale autoriteiten op te volgen, maar het is de taak van de autoriteiten om te bepalen wélke maatregelen verstandig zijn.

Met onvermijdelijk als gevolg:

De maatregelen die de Utrechtse gemeenten namen waren daarom heel verschillend. Ze werden daarbij geadviseerd door de Veiligheidsregio, die in totaal acht berichten naar alle gemeenten verstuurde.

En soms vooral de intentie om goed te doen, wat ongetwijfeld lokaal de paniek enrom heeft vergroot:

Andere gemeenten gaven geen concrete adviezen. In Houten bleven alle kinderen tijdens het speelkwartier binnen, maar volgens de gemeente gebeurde dat niet op advies van de gemeente. In Amersfoort besloot een aantal scholen kinderen door de ouders te laten ophalen. Dat gebeurde op eigen initiatief, zegt de gemeente desgevraagd.

Er zijn al eerste commentaren beschikbaar:

Roy Johannink, deskundige op het gebied van crisisbeheersing, vraagt zich af of het afkondigen van niveau 5 niet voor onnodige maatschappelijke onrust heeft gezorgd. “Er komen geen extra bevoegdheden vrij voor de NCTV of voor de politie en er hangen geen concrete maatregelen aan vast. Je ziet dat gemeenten bij zo’n landelijk signaal dan dus op eigen houtje gaan handelen.” Ook het specifieke gebied van een provincie kan tot verwarring leiden, zegt hij. “Want Hilversum, in Noord-Holland, ligt bijvoorbeeld dichter bij Utrecht dan Amersfoort.”

Maar of dat genoeg is? Het hele verhaal van dreigingsniveaus en wat al niet verdient meer dan alleen een kleurcodering: het vereist inhoud.

Het afkondigen van het dreigingsniveau zal ook meegenomen worden in de evaluatie van de NCTV. Wanneer de NCTV en de Veiligheidsregio met hun evaluatie naar buiten komen, is nog niet bekend.

Voorlopig zie ik alleen nog een brevet van onvermogen en teveel functionarissen die direct met hun snuit op TV komen. Nergens voor nodig – als ik stuitende amateurs aan het werk wil zien bekijk ik wel een oude aflevering van Peppi & Kokki.