Moet een bank functioneren als verlengstuk belastingdienst? Daarover moet eerst maar eens een hartig woordje worden gewisseld.

Het Financieel Dagblad meldde gisteren, dat de Nederlandsche Bank belastingontwijking voor banken een goede reden vindt om klanten te weigeren. Belastingontwijking is in Nederland legaal toegestaan. Maar! Banken hebben tevergeefs om onderscheid gevraagd tussen aanpak belastingontduiking en -ontwijking.

Het komt er derhalve op neer dat DNB het verschil ook niet weet, of het niet weten wil. Als de overheid (wat DNB niet is) met zoiets komt heet dat onbehoorlijk bestuur. Is dit onbehoorlijk toezicht? Het lijkt er heel veel op. Maar als banken iedereen aan wie financieel een luchtje zit uit zelfbescherming moeten weigeren, dan houden ze niet veel klanten over. Zeker geen bedrijven van enige omvang.

Hiermee wordt een bank in Nederland een verlengstuk van de belastingdienst. Dat klinkt heel leuk en edel, maar dat is het niet. In de eerste plaats is dat niet de taak van een bank. Dat het bij de overheid schort aan voldoende financiële kennis zou niet het probleem van een bank gemaakt mogen worden. Ten tweede is de bank een oneigenlijke instantie, want ook een onderzoek is in sommige opzichten al een straf, want wie onder het vergrootglas ligt is voor veel potentiële zakenpartners het vermijden waard als er alternatieven zijn. Dat daaronder wellicht ook ongewenste zakenpartners zitten kan best waar zijn, maar als dat het probleem was is het verbieden van alle zakelijke transacties eenvoudiger. Maar dat is dan een verantwoordelijkheid die de overheid zelf weigert te nemen, overigens terecht.

Er zijn meer bezwaren. De belangrijkste daarvan is er een die altijd door de strikte aanhangers van elke belastingontwijking wordt genegeerd: de belastingdruk en wat de overheid er van weerhoudt die verder op te voeren. Eind jaren zestig, begin jaren zeventig was er een periode dat de belastingdruk door de overheid steeds verder werd opgevoerd, met als resultaat dat half Nederland een bankrekening net over de grens opende. Uiteindelijk noopte dat tot grotere terughoudendheid bij het verder opvoeren van de belastingdruk – het schip had de wal gekeerd, en het was toentertijd niet mogelijk daar goed greep op te krijgen.

Dat is veranderd, en deze aanpak van ABN door DNB is er een bewijs van dat die toenmalige ontwikkeling nu weer wordt doorgezet. Want de grens aan wat je via andere belastingen dan de inkomstenbelasting – zoals BTW, energie- en andere toegevoegde belastingen [1] – kunt heffen zonder als overheid heel opzichtig in de gaten te lopen is wel bereikt. Als een overheid totale controle verwerft over de inkomsten en uitgaven van haar onderdanen, kun je er op wachten dat het moment komt dat zij die macht zal uitoefenen. Niet gelijk, en ongetwijfeld met de beste bedoelingen. Maar de ervaring leert dat alle eenmaal gegeven macht ooit zal worden gebruikt.

Wat wordt de nieuwe slagzin van ABN? ABN – uw vertrouwde veldwachter? Dan kunnen ze de bank beter omdopen in AVN. Het is nu al erg genoeg, en dat de banken hun zaakjes niet op orde hebben suggereert dat ze ooit dachten dat het wel los zou lopen. Dat valt nu vies tegen. Maar in feite slaat de overheid nu wild om zich heen. Als de rust weerkeert zal het veld er heel anders bij liggen.

Als het goed is is een bank een bedrijf dat tegen een vergoeding het proces van uw financiële zaken faciliteert. In de praktijk is het in Nederland zo ongeveer verboden om géén bankrekening te gebruiken. Alle loonbetalingen die niet via een bank lopen worden door de belastingdienst direct als verdacht aangemerkt.[2} Nu lijkt dat ook te gebeuren met alle bankrekeningen van gewone Nederlanders, want DNB-toezicht op het toezicht door de banken zal ongetwijfeld vereisen dat men inzage kan krijgen in wie hoezeer rommelt. Maar is dat de taak van een bank? De ratio van het werk van een bank vereist dat zij controle uitoefent op zaken die te snel gaan om onder controle van de overheid te kunnen functioneren (banktransacties gaan in milliseconden, en iemand dei weet hoe kan een paar miljoen binnen een minuut onvindbaar maken, wereldwijd). Een bank is geëquipeerd om daar in in te grijpen, eer de overheid daar eens naar komt kijken ben je weken, vaak maanden verder. Met andere woorden: incidentele vrijbuiterij is zelfs voor een bank moeilijk te bestrijden, maar voor de overheid is het een onmogelijkheid.

Dat wordt anders als het gaat om langlopende periodieke processen, waarbij de discussies tussen belastingdienst en belastingplichtige vaak een kwestie van lange adem zijn. Ook dan geldt dat dit er voor zorgen zou dat de greep die de overheid krijgt onevenredig toeneemt, en het bijna onmogelijk wordt je tegen oekazes van belastingdiensten te verzetten – formeel, en met je (denkbeeldige) voeten. Al s de belastingdienst in een situatie komt dat zij preventief kan ingrijpen, zal dat ook gebeuren. Bij ongelukken daarin, is de staat dan aansprakelijk voor de geleden schade? Die kan hoog oplopen, en rechters zijn in Nederland op dat gebied niet scheutig. Bovendien worden ook dàt zaken waarvoor een lange adem en diepe zakken vereist zijn. Wie weten wil hoe moeilijk het is dan je recht te halen moet zich maar eens verdiepen in de zaak-Chipshol.

Totale controle is altijd ongewenst. We leven in een tijdperk waarin de kans daartoe open ligt, en het is de verstandigste weg de mogelijkheden van de overheid daartoe wettelijk te limiteren. Al was het maar omdat voorkomen beter is dan genezen.

---

1. Toevallig las ik gisteravond ergens dat de BTW begin jaren zestig ongeveer 15% was. Nu 23%, en het laag tarief was ook toen al 6% – nu 9%. Is deinkomstenbelasting sindsdien gedaald? Nee. Wel is er een wirwar aan belastingen bedacht die deels formeel met het verbruik te maken hebben, maar bij nadere bestudering juist niet, aangezien het kopen van elektriciteit begint met een relatief enorme belastingheffing, waarna het steeds goedkoper wordt naarmate je meer afneemt. Daarmee is dit vooral een bedekte vorm van algemene belastingheffing. NB: de 80-jarige oorlog brak uit omdat de (Spaans aangestuurde) overheid ineens een soort BTW van slechts 10% invoerde.
2. Ervaringsfeit.