Begrijpt bondskanselier Merkel eigenlijk het belang van geld in een moderne economie? Voor die vraag is meer rechtvaardiging dan op het eerste gezicht lijkt.

Dat een regeringsleider in een westers land het belang van geld niet begrijpen zou is zo onvoorstelbaar dat de vraag maar zelden gesteld wordt. Eigenlijk nooit. Ze zou niet de eerste regeringsleider zijn die er niet veel van begrijpt. Dat zowel Helmut Kohl als François Mitterand er evenmin verstand van hadden – met de euro als gevolg – is echter van een andere orde dan de vraag die ik aangaande Angela Merkel wilde stellen. Er is verstand van geld en financiële perikelen, en er is gevoel voor het belang van geld in de (moderne) wereld. Wat Kohl en Mitterand aangaat is van het laatste op geen enkele wijze de suggestie dat ze die niet begrepen. Bij Merkel lijkt dat anders te zijn. De vraag is in haar geval: heeft ze er zelfs wel gevoel voor?

De gedachte hier aan ontstond vanmorgen bij het lezen van een stuk van Syp Wynia, die in Elsevier de risico’s van president Macron onder de loep nam. Zijn betoog was dat Macron niet alleen een zoveelste traditionele Franse president is die in Duitsland zijn hand gaat ophouden, maar dat een door de CDU geleide Duitse regering-Merkel zonder de financiële havik Wolfgang Schäuble daarin ver mee zou kunnen gaan. De geschiedenis van de laatste tien jaar geeft wat dat betreft weinig hoop.

In de eerste plaats is daar de voortgang van het euro-experiment. Niet alleen staat dat op instorten, maar alle stappen die tot die relatief snelle ineenstorting (voor een munt is twintig jaar als het goed is een zuchtje in de geschiedenis) wijzen er op dat in de top van de Duitse regering te weinig beseft wordt wat de waarde en functie van geld is, anders dan de propagandistische waarde er van. Iemand als Schäuble en de leiding van de Bundesbank beseffen nog maar al te goed de risico´s van onbeperkt en onmatig geld bijdrukken, wat altijd maar weer als het Duitse Weimartrauma ter sprake wordt gebracht wordt. Mara de rest van de Duitse regering lijkt dat nauwelijks zo te voelen. Niet heel gek in een land waar na de grote hervormingen volgend op de hereniging met Oost-Duitsland geld nooit een probleem lijkt te zijn. Ook dat is een reden waarom Duitsland de flappentap van de EU werd.

Dat brengt me op de opvoeding van Angela Merkel in het voormalige Oost-Duitsland. Voor een goed begrip moet u zich voorstellen dat in een communistische economie zoals die vóór 1989 functioneerde, geld alleen van belang was in de zin van handel met het buitenland. Binnenlands was er ook geld, maar de waarde daarvan werd bepaald door de prijzen die de regering toestond. Ter illustratie: op een bepaald moment was de prijs voor een tien jaar oude Trabant hoger dan voor een nieuwe. De reden? De levertijd voor een nieuwe was twaalf jaar. Dat maakte de waarde van het Oost-Duitse geld nogal relatief. Het tempo waarin werd geproduceerd was belangrijker dan de nominale waarde van de munteenheid.

Na de eenwording was daar bijvoorbeeld het probleem wat te doen met de waarde van de Oost-Duitse mark. Nominaal was die gelijk aan de West-Duitse, maar de bankrekeningen van Oost-Duitsland puilden uit – met dat geld kon je toch niets doen. Andere anekdote die in meer opzichten toepasselijk was voor het verschil in economische cultuur tussen beide Duitslanden. Ooit – voor 1989 – was ik in Oost-Berlijn, en begreep daar niet hoe de kaartjesautomaten voor de metro werkten. Als je er geld in gooide, kwam er geen kaartje uit de automaat. Kijken naar hoe Oost-Duitsers het deden gaf geen uitsluitsel. Sommigen gooiden er geld in, en pakten hun kaartje. Anderen pakten een kaartje zonder er geld in te gooien. Desgevraagd zei een passerende autochtoon: Geld nie wichtig, Karte wichtig! Waarop hij een hele string kaartjes uit de automaat trok, ons die overhandigde en tevreden verder liep.

Die mentaliteit lijkt Angela Merkel heel aardig te typeren. En de Duitse flappentap werkt nog steeds, dus het zal wel kloppen, lijkt haar leidende gedachte te zijn. Hoe dat moet als niemand nog langer op de rem staat? Heel wel mogelijk dat we daar achter gaan komen.