De ethiek van diverse bevolkingsgroepen binnen Nederland heeft gevolgen voor onze maatschappelijke rust, en de manier waarop we met elkaar om gaan. Ethiek is geen vanzelfsprekendheid.

Ethiek is de leer van de normen en waarden[1]. Het woord stamt uit het Grieks. Ethos betekende daar gewoonte, gedraging van iemand volgens diens eigen aard. Het werkwoord ethoo dat nog bij Homerus voorkomt, maar niet meer in de Koinè of in het Attisch, betekent zich gedragen volgens zijn aard. Ethnos, een verwant woord, betekent sociale groep en een hetairos is iemand die tot zo’n groep behoord, een maatje, of zoals in het geval van Jason en zijn Argonauten, een bemanningslid.

Hetairos is ook exact het begrip om de relatie mee aan te geven die bij de Germanen en in de vroege feodale tijd bestond tussen een leider en diens naaste omgeving, zijn getrouwen of vazallen.

In het Grieks betekende ethiek het systeem van gedragingen dat een groep kenmerkt, dat binnen de groep als oké wordt aangemerkt. Wat precies de inhoud is hangt van de groep af, maar in elk geval, iedere handeling die haar voortbestaan bedreigt is strijdig met de ethos van de groep. Daar onder vallen moord, diefstal in al zijn vormen, zinloos geweld en gezagsweigering. Dat het begrip sindsdien met name onder invloed van de christelijke leer een ontwikkeling heeft doorgemaakt is onmiskenbaar, maar haar sociale wortels heeft het behouden.

Strafrecht is het belangrijkste en meest spectaculaire systeem waardoor ethische regels worden gehandhaafd, maar niet het enige. Strafrecht is wel het sluitstuk, het ultimum remedium. Als iedere andere vorm van handhaving tekort schiet is er het strafrecht, maar mede door zijn ingrijpende werking en omslachtige rituelen kan het niet voor de reguliere handhaving worden gebruikt. Dat zou het systeem devalueren en de capaciteit zou snel te kort schieten[2].

De ethische normhandhaving is in de eerste plaats een zaak voor sociale controle, die zich uit in de afkeuring van de omgeving, in onderhandelingen tussen groepsgenoten en in lichte vormen van eigen richting. Helpt dat niet dan is er het civiele recht waarmee burgers elkaar op een geweldloze manier kunnen corrigeren. Schiet ook dat te kort, dan moet de overheid ingrijpen maar ook dan zijn er nog andere soorten positieve en negatieve sancties van allerlei aard, die door het bestuursrecht worden gereguleerd en die in allerhande wetten en regelingen zijn terug te vinden.

Zo is het geregeld in onze samenleving, maar niet noodzakelijk in alle samenlevingen en met name ook niet in de samenlevingen waar veel van de nieuwe Nederlanders vandaan komen. Die hadden thuis een andere vorm van normhandhaving en daarnaast hadden de ethische normen een andere inhoud.

Moord is een manier (de ultieme manier) om een medelid van de groep van verdere deelname uit te sluiten. Moord  is verboden in iedere samenleving en er is weinig verschil in de behandeling van een overtreding van deze norm. Andere vormen van wangedrag waardoor mensen aan medeleden van de groep de reguliere deelname aan het groepsleven ontzeggen, worden bij ons anders gesanctioneerd dan bijvoorbeeld in de landen aan de Oost- en Zuidkust van de Middellandse Zee. Normen en sancties zijn overal afhankelijk van de vormen die het groepsleven aanneemt, omdat ze het groepsleven beogen te reguleren. Komt een bepaald soort onwenselijk gedrag niet voor, dan bestaat ook de norm niet, evenmin als de bijbehorende sanctie.

Wij beschouwen het gedrag van mannen die hun vrouwen verbieden aan het publieke leven deel te nemen en zich ongesluierd buiten de deur van het eigen huis te begeven als strijdig met de rechten van die vrouwen.

Islamieten vinden het een uitvloeisel van hun seksuele moraal en een vorm van gedrag die noodzakelijk is voor hun groepshandhaving.

Ander voorbeeld: zij beschouwen iedere vorm van belediging waardoor de getroffene zich niet meer in het openbaar durft te vertonen als equivalent aan moord. Een dergelijke dodelijke belediging beschouwen ze tevens als iets dat in de private sfeer ligt, waartegen de overheid niet op kan treden en daarin hebben ze ook wel gelijk. Het strafproces zou een wederopvoering van het ondervonden leed betekenen. Wij kennen die vorm van belediging niet omdat bij ons de groep zich in zulke gevallen spontaan tegen de dader in plaats van tegen het slachtoffer richt. Het ostracisme dat aan een niet gewroken belediging kleeft, is in onze samenleving onbekend. Wraak is bij ons geen plicht, integendeel het is zelf een vorm van asociaal gedrag.

De overheid is in de Middellandse Zeelanden sinds de Middeleeuwen nooit meer een instituut geweest waar de burger zich mee kon vereenzelvigen. Je vereenzelvigde je met je familie en met je dorp, nooit met grotere politieke eenheden en zeker niet met de overheid. De wijdere samenleving was een jungle waar je je met behulp van je familie en vrienden zo goed mogelijk handhaafde.

Verplichtingen tegenover de overheid had je voor zover de overheid in staat was die af te dwingen en verder niet. Zuid-Italië en Griekenland zijn wat dat betreft niet veel anders dan de islamitische landen en burgerzin in de Noord-Europese betekenis was er vanouds onbekend. Burgerzin en vertrouwen tussen burgers onderling bepalen het succes van moderne samenlevingen. Fukuyama[3] heeft daar in verscheidene van zijn geschriften interessante dingen over gezegd en de diverse culturen in de wereld langs die lijnen ingedeeld.

Zoals de Amerikanen problemen hadden met hun Siciliaanse immigranten hebben wij dat nu met immigranten uit andere gebieden rond de Middellandse Zee. De immigrantencultuur staat vijandig tegenover de overheid en kennen de samenleving niet die wij Europeanen als een uitgebreide familie beschouwen, waar je loyaliteit aan verschuldigd bent.

We hadden onze immigranten als individuen moeten accepteren en als medeburgers moeten verwelkomen, maar hen niet in staat moeten stellen om hun eigen cultuur en gewoonten hier te handhaven. Dat was een vergissing. De armoede en het geweld die ze thuis achterlieten was verweven met die cultuur en vormden voor de meesten van hen de reden om uit de thuislanden te vertrekken.

Multicultureel hoort niet te betekenen dat we Turkse of Marokkaanse leefgewoontes in Nederland gereproduceerd zien. Aanpassing van de ethiek aan de hier heersende gewoonten is dringend nodig willen we gezamenlijk de samenleving behouden waar het uiteindelijk iedereen om te doen is. Daarom is de aanpassing van de islam aan de hier geldende ethiek een eis waar niet met een beroep op de vrijheid van godsdienst bezwaar tegen kan worden gemaakt. Omdat Job Cohen daar anders over denkt zou het beter zijn als hij of iemand van zijn geestverwanten geen premier van Nederland zou kunnen worden

---

1.  Het woord ethiek wordt hier gebruikt in de betekenis waarvoor we in het Nederlands meestal moraliteit gebruiken, of ook wel “waarden en normen”. Het verschil dat vaak wordt gemaakt tussen het gebruik van de beide woorden is dat het tweede (moraliteit)  een sociaal en publiek begrip zou zijn en het eerste (ethiek) een persoonlijke en verinnerlijkte overtuiging zou aangeven. Moraliteit heeft dan te maken met wat onze medeburgers van ons vinden en ethiek met ons geweten en wat we er zelf van vinden. Dat onderscheid is misschien terug te voeren op ons protestant christelijk verleden. Ethiek had niet vanouds deze betekenis.
2. Het justitiële systeem schiet in de tegenwoordige tijd niet te kort omdat het gebruikt wordt voor onvoldoende ernstige wetsovertredingen maar om andere redenen: we beschikken over onvoldoende instrumenten tegen groepsdelicten en tegen veelplegers. Daarnaast zijn er massaal gepleegde delicten die niet of onvoldoende door sociale controle worden tegengegaan.
3. Fukuyama is vooral bekend geworden door zijn Hegeliaanse opvatting over het einde van de geschiedenis, maar zijn beschouwingen over de kwaliteiten van samenlevingen zijn veel interessanter.

---

Dit artikel over ethiek verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Meer over ethiek vindt u hier.

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.