Toon Kasdorp vond dat je een religie als islam primair tegen haar oorsprong, geschiedenis en maatschappelijke evolutie moet beoordelen.

Wilders en zijn fractiegenoot Bosma schreven tien jaar geleden, in De Volkskrant van 22 Maart 2008, een artikel tegen de islam. Als deze twee politici het over de islam hebben zien zij die niet als een godsdienst, maar als een beweging die met het fascisme of het nationaal socialisme te vergelijken is. Als een bedreiging voor onze vrijheden en een die geen recht zou hebben op de bescherming die reguliere godsdiensten genieten op grond van de mensenrechten.

Ik ben bang dat Wilders, ondanks de studie die hij voor het maken van zijn film van de koran en van Mohammed heeft gemaakt, te weinig van de islam en de geschiedenis van deze godsdienst of beweging afweet, om een zover strekkend oordeel te hebben.

Spinoza heeft in zijn Tractatus overtuigend aangetoond dat een religie niet buiten haar historische context kan worden begrepen en dat het gedrag van een profeet niet moet worden afgemeten aan wat we daar tegenwoordig van vinden. Hij moet kijken naar het effect dat die religie op zijn leerlingen en op zijn wijdere omgeving had in zijn eigen tijd. Wat Mohammed betreft was dat effect positief. Dat de moslims aan de profeet en stichter van hun godsdienst met genegenheid en eerbied terugdenken is goed te begrijpen en de goede manieren vereisen van andersdenkenden dat zij dat gevoel respecteren.

Of een religie na verloop van tijd haar oorspronkelijke functie behoudt hangt af van haar vermogen om de goddelijke boodschap steeds opnieuw te formuleren op een manier die nieuwe tijden aanspreekt en met nieuwe omstandigheden rekening houdt. Het westerse christendom heeft in Augustinus, Benedictus, Franciscus, Maarten Luther en ook in Baruch Spinoza steeds opnieuw grote geesten voortgebracht, die als profeten de religie opnieuw hebben geformuleerd. Ook het christendom heeft perioden gekend waarin het in de aanpassing aan de veranderende behoeften van de samenleving te kort schoot.

In zijn bestaande verlichte vorm van het humanisme is het westerse christendom de basis voor een kosmopolitische en industriële wereldbeschaving, die zeven miljard mensen in leven houdt. Die zeven miljard zullen het niet overleven als het westen zich laat verleiden tot een etnisch conflict met de islam zoals islamisten als Bin Laden of westerse tegenhangers als Wilders dat lijken te willen.

Mohammed leefde in een tijd waarin godsdienstig geïnspireerde mensen zagen hoe de zuivere leer van Jezus van Nazareth werd aangepast aan de behoeften van de Romeinse staat en haar wereldlijke machthebbers. De islam was daar tegenover in veel opzichten een verbetering. Het geloof in de ene God werd van een boel poespas en ongerechtigheden ontdaan. De islam in zijn oorspronkelijke vorm was veel begrijpelijker dan het contemporaine christen- en jodendom, wat een van de redenen zal zijn geweest van de massale bekering van de christenen in het Midden Oosten tot de nieuwe godsdienst tussen zeven- en negenhonderd A.D.

Dat de ontwikkeling van de islam daarna stokte en zij na de veertiende eeuw zelfs verstard is – en zich daarna nooit meer heeft aangepast aan veranderende tijden – lijkt twee oorzaken te hebben. De opdracht die men Mohammed toeschreef [1] om in de koran en de hadith niets meer te veranderen en haar vooral letterlijk te nemen. En verder het feit dat na Mohammed niemand meer het gezag had een bindende uitspraak[2] over de geloofsinhoud te doen, behalve de gemeenschap van de gelovigen als geheel, de Umma.

Dat de koran in de eerste eeuwen van de islam nog aanzienlijke aanpassingen heeft doorgemaakt lijkt wel waarschijnlijk. Het schandaal van de duivelsverzen is bekend, maar ook op andere plekken is de geloofsleer wel veranderd. De traditie van onveranderlijkheid kan moeilijk stammen van Mohammed zelf, want in zijn tijd en nog lang erna was de koran een orale traditie en dat soort tradities verandert per definitie. Zij is ondanks de mythes die daarover in de moslimwereld bestaan pas lang na 632 A.D. opgeschreven. Toch is het wel waarschijnlijk dat Mohammed heeft willen voorkomen dat in de islam een kerk en een kerkelijk leergezag zou ontstaan zoals de christenheid die kende of schriftgeleerden en kerkelijke leiders als in het jodendom. Dat waren immers de instituten en personen tegen wie hij ten strijde trok.

De islam had vanouds geen kerk en geen kerkelijk leergezag, maar het heeft intussen wel rechtsgeleerden en voorgangers in het gebed gekregen, n’en déplaise à Mohammed.

Khomeini en zijn voorgangers en opvolgers in de Shia kunnen fatwa’s uitvaardigen tegen overtreders van de goddelijke wet, waaronder mensen die een legitieme uitleg geven aan de leer, die hun niet bevalt. De leiders van de moslimuniversiteiten zoals die in Cairo hebben een soortgelijk gezag in de Soenna, al maken ze er een voorzichtiger gebruik van.

Het zijn deze imams, moefti’s en ayatollahs die tegenwoordig de inhoud van de leer bepalen en dat dit tegen het gebod van de profeet Mohammed ingaat leidt geen twijfel.

Al is er in de koran veel te vinden dat tot geweld en terreur zou kunnen leiden, zoals dat ook geldt voor de Joodse wet en de Profeten, Mohammed heeft nooit iemand het recht gegeven daar in zijn naam uitvoering aan te geven. De verdediging van de geloofsgemeenschap tegen degenen die haar bedreigden was de achtergrond van de gewelddadige passages in de koran en het was de Umma zelf aan wie de profeet de verdediging overliet, niet aan zelf benoemde kerkelijke leiders.

Mohammed had eerder een beschavende dan een verruwende invloed op de Arabieren uit zijn tijd. Ook het gelovige christendom uit het Midden Oosten bloeide op in de eerste eeuwen van het nieuwe moslim regime. Goed historisch onderzoek zou de ruimte kunnen creëren om de islam haar oude beschavende functie terug te geven en de conflicten van vandaag met andere religies en levensopvattingen te begraven.

---

1. De koran is pas honderd jaar na de dood van Mohammed op schrift gesteld en letterlijk kan men die opdracht dus niet nemen.
2. De Mormonen, die in een aantal opzichten op de moslims lijken, hebben die fout niet gemaakt. Na Joseph Smith, de eerste profeet en stichter van deze godsdienst is er iedere generatie een nieuwe profeet geweest met soortgelijke bevoegdheden tot vaststelling van de geloofsleer. Dat maakt de mormonen beter in staat zich aan de veranderende omstandigheden aan te passen.

---

Dit artikel over de islam verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp. Meer van Toon Kasdorp vindt u hier. Meer over de islam vindt u hier.