Om sommige soorten rechtspraak te begrijpen dien je de onderliggende redenaties te begrijpen – die lang niet altijd strikt logisch zijn.

Eerste geval. De Italiaanse officier van justitie Fabio Presutti heeft een paar jaar geleden tegen zes seismologen vier jaar cel geëist omdat ze de aardbeving van 2008 in L’Aquila niet beter hadden voorspeld. Zij hadden volgens hem schuld aan de dood van de 309 mensen die bij de ramp zijn omgekomen. Die eis heeft indertijd in de wetenschappelijke wereld grote verontwaardiging gewekt.

Seismologen en andere aardwetenschappers weten dat aardbevingen niet nauwkeurig te voorspellen zijn en dat men daarbij met marges van decennia rekenen moet. Maar zelfs al was dat niet het geval en kon een aardbeving wel nauwkeurig worden voorspeld dan zou een fout van een wetenschapper nog niet tot een strafvervolging horen te leiden.

Tweede geval. Het Hoge Gerechtshof in Wenen heeft in oktober 2013 het vonnis in eerste instantie tegen Elisabeth Sabaditsch-Wolff bevestigd. Sabaditsch-Wolff werd vanwege “kleinering van de inhoud van een godsdienstige leer” veroordeeld tot een geldstraf van 480 euro. Ze zou zich in de herfst van 2009 minachtend over de profeet Mohammed hebben uitgelaten.

In een seminarie voor jonge FPÖ-kiezers had Sabaditsch-Wolff namelijk de profeet verweten een “behoorlijke ladykiller” te zijn geweest en ze zou hebben laten doorschemeren, dat hij ook “graag iets gewild zou hebben met kinderen” – waarbij ze verwees naar de omstandigheid, dat de derde vrouw van de profeet volgens de islamitische overleveringen op het moment van het huwelijk 6 jaar en op het moment van de fysieke huwelijksvoltrekking 9 jaar oud zou zijn geweest.

De voorzitter van de rechtbank in eerste instantie, Leo Levnaic-Iwanski, noemde dit een “overdrijving” in zijn motivering van het vonnis. Als men “geïsoleerd” zou verklaren, dat “Mohammed seks met een kind had”, zou dat waarschijnlijk niet strafbaar zijn. Maar de door Sabaditsch-Wolff toegepaste “versiering van de uitspraak” zou gelijk staan aan bespotting en daarom dus te veroordelen zijn.

Wat hebben deze Oostenrijkse uitspraak en de Italiaanse eis met elkaar gemeen?

In de eerste plaats dat geen normaal mens accepteert dat het strafrecht in een van beide zaken een rol zou horen te spelen. Maar aangenomen dat de magistraten in kwestie normale mensen zijn, wat kan die mensen dan hebben bezield? De uitspraak van het Oostenrijks Hooggerechtshof kan men nog zien als een weigering om de lagere rechter te desavoueren, maar wat kan Levnaic-Iwanski er toe hebben gebracht om die mevrouw Sabaditsch Wolff te veroordelen?

Zijn oordeel, dat het hier om een belediging van de profeet en dus om een vorm van blasfemie ging is onzinnig, maar wellicht te zien als feitelijk. Een cassatierechter kan het dan alleen opzij zetten als die het ‘van de gekken’ vindt. Persoonlijk zou ik dat wel hebben gevonden, denk ik, maar een zekere vorm van begrip kan ik voor de cassatierechter nog opbrengen. Maar niet voor de rechter in eerste instantie.

Die was gewoon bang voor zijn hachje en dat siert een rechter niet. Zoals er in Oostenrijk een ‘affaire’ is gemaakt van de uitspraak van de docente zo was dat in Italië gebeurd met de waarschuwing voor de aardbeving, die ontoereikend was gebleken. De volkswoede richtte zich daar tegen de deskundigen en ook deze officier was bang voor lijf en leden als hij de slachtoffers van de volkswoede niet zou vervolgen. Ik denk trouwens dat ook de officier verbaasd zal zijn geweest over het vonnis: zes jaar .

Verder zijn er natuurlijk ook verschillen. De Oostenrijkse rechter bleef binnen het kader van wat men nog strafrechtelijk kan noemen, al komt het oordeel op een buitenstaander als onbegrijpelijk over. De eis van de officier was strafrechtelijk in ieder opzicht onverantwoord en de rechter die de geleerden vrij had moeten spreken, in plaats van ze zes jaar te geven, is een gevaar voor de samenleving. Misschien dat dit mensen in Noord Europa wat meer begrip geeft voor de kritiek die de Italiaanse president op de rechterlijke macht had in Italië, ook al heeft men daar nog zo’n hekel aan Berlusconi.

Dat brengt mij via een omweg op de kritiek die men in onze progressieve omgeving had op de staatssecretaris van justitie, die het een bedrijfsrisico noemde als een inbreker bij zijn werk om het leven kwam. Die uitspraak was niet kies, maar een staatssecretaris is de superieur van de officier. In tegenstelling tot de rechter is de officier een ambtenaar die de beleidslijnen van de minister te volgen heeft.

Het wordt ongepast geacht als de bewindspersoon gedetailleerde instructies geeft in specifieke zaken, maar het vervolgingsbeleid is niettemin een zaak voor de politiek. Samsom had dus gelijk door achter de staatssecretaris te gaan staan en een aantal van zijn partijgenoten had dat niet.

Naar aanleiding van het bovenstaande wees een correspondent me erop dat de wetenschappers in Italië niet zijn veroordeeld wegens een verkeerde voorspelling maar omdat ze tegen beter weten in een geruststellende verklaring zouden hebben afgegeven om de inwoners van L’Aquila van de straat te houden.

Die verklaring kwam voor zover ik weet van de betrokken ambtenaar en niet van de wetenschappers en de geruststelling was een reactie op paniekzaaierij van een amateurdeskundige ter plaatse. Die had een zware aardbeving voorspeld op termijn van een paar dagen, waar geen enkele wetenschappelijke basis voor was. Die man bleek ondanks zijn gebrek aan wetenschappelijke kennis achteraf gelijk te hebben gehad . Het is wel begrijpelijk dat toen niemand meer wilde zeggen dat het paniekzaaierij was, maar dat was het natuurlijk toch.

Max Pam schreef daar een dag later een stukje over in de Volkskrant waarin hij zei dat niet alleen het grote publiek maar ook veel rechters geen notie hebben van statistiek en waarschijnlijkheidsleer. Als iets eenmaal gebeurd is dan staat daarmee ook vast dat het gebeuren moest. Tussen één en 99 procent kans wordt in de praktijk vaak geen verschil gemaakt en zeker niet achteraf.

Mijn mailschrijver had gelijk, dat ik er in mijn stukje van de vorige dag te veel van was uitgegaan dat het voor iedereen duidelijk moest zijn dat hier groot onrecht had plaats gevonden, maar misschien zijn rechters in Italië inderdaad zo dom. Die kans is niet nul en mag niet op voorhand worden uitgesloten, kennelijk[1]. Domheid is minder erg dan onrecht plegen omdat je je laat intimideren door je dorpsgenoten en excuses aan de betrokken rechter zijn dus op hun plaats.

Griekenland kreeg in diezelfde tijd 20 miljard om een faillissement af te wenden, stond er in de krant. Niet waar. Griekenland kreeg 20 miljard om een faillissement uit te stellen. Twee jaar extra uitstel dacht de Volkskrant, maar ook dat bleek niet te lukken. Lang voor die tijd stond het land opnieuw aan de poort bij de ECB en het IMF. Een deel van die bezuinigingen ’door natuurlijk verloop’ bleek niet te zijn gelukt en bovendien bleken de staatsinkomsten tegen vallen. De tekorten liepen weer onverwacht op, zodat, lang voor die twee jaar om waren, een nieuwe lening nodig was. En dan weer en dan weer.[2]

Maar genoeg over Griekenland, het wordt saai. Bedenk er wel bij dat het vooral de gewone Grieken zijn die er het slachtoffer van worden. Het zijn hun ambtenaren, de vakbonden en het politieke systeem die de verantwoordelijkheid dragen, niet de failliete winkeliers en de ontslagen werknemers van de gesloten buitenlandse bedrijven. Al hebben ze met zijn allen die politici wel gekozen natuurlijk, ook die neonazi’s waar we zo veel over lezen. Maar de Griekse overheid, dat zijn de mensen met wie het buitenland te maken heeft als er met dat land afspraken moeten worden gemaakt. Tot nu toe zijn dat steeds afspraken geweest die vervolgens niet gehouden werden.

Over zuid-Italië kun je niet veel optimistischer zijn dan over Griekenland, vooral nu het welvarende noord-Italië minder dan vroeger in staat blijkt het voormalige koninkrijk Napels en Sicilië te subsidiëren. Men wil daar die steunfunctie graag aan de Europese partners over dragen, maar ook zuid-Italië is een bodemloze put. Daar is de laatste anderhalve eeuw geen verbetering in gekomen en de kans dat dit nu wel gaat gebeuren is verdwijnend klein.

Wat veel mensen doen is Frankrijk, Spanje en Griekenland/zuid-Italië op een grote hoop gooien en dat is ten onrechte. Spanje doet oprecht zijn best om uit de problemen te komen en verdient onze hulp, zoals wij die zelf na de oorlog van de Amerikanen hebben gekregen. Niet alleen Nederland kreeg toen hulp maar ook Duitsland tegen wie de Amerikanen de Tweede Wereldoorlog hadden gevoerd. Dat was een humaan en verlicht voorbeeld en het past ons om dat te volgen. Maar uitsluitend ten aanzien van landen met wie we in een Unie willen zitten en daar horen de Grieken en de zuid-Italianen niet bij.

Frankrijk is een geval apart. Frankrijk en noord-Italië zijn heel lang het centrum van het beschaafde Europa geweest en een Unie zonder die landen is eigenlijk niet goed denkbaar. Maar Frankrijk heeft een paar van dezelfde makken als zuid-Italië. Het verkorten van de werkweek bijvoorbeeld en het handhaven van absurd lage pensioenleeftijden, terwijl de ingangsdata van de pensioenen in Noord-Europa overal worden verhoogd.

Dat zijn tekenen dat men daar of niet goed begrijpt wat er de komende decennia op het spel staat of de moed mist om tegen de vakbonden op te treden. Waarschijnlijk het laatste. Maar vast staat dat de kleine tien miljard garanties die aan Peugeot en Citroën gegeven werden ‘tegen commerciële voorwaarden’ de Franse en mogelijk de Europese belastingbetaler gaan kosten. Dat gaat gebeuren als Peugeot de tering niet naar de nering kan zetten en goedkoper kan gaan produceren.

Het is geen overheidsbedrijf maar het lijkt er veel op. Om commerciële redenen had trouwens niemand die zieke autobedrijven een garantie gegeven. Zonder garanties gaan ze op afzienbare termijn failliet. Een faillissement van Peugeot en Citroën zou heel goed een rollende sneeuwbal kunnen zijn die de berg af komt. Dat de Franse regering geen faillissement wil is daarom niet onbegrijpelijk. Maar als Frankrijk nu niet snel en over de hele linie ingrijpt is het de volgende op de lijst van zieke lidstaten van de Unie en kan het straks ook uit de euro stappen.

---

1. Er is weinig reden Nederlandse rechters een hogere intelligentie toe te dichten (noot redactie VoL).
2. Dit heeft men uiteindelijk opgelost door het geleende bedrag aan Griekenland te schenken (noot redactie VoL).

---

Dit artikel over Rechtspraak verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.