In progressieve kringen doet tegenwoordig het verhaal opgang dat etnisch geweld in Nederland oud is en altijd racistisch geïnspireerd zou zijn.

In de Volkskrant [1] stond een interview met Rob Witte, de schrijver van een boek met de titel ‘Al eeuwenlang een gastvrij volk; racistisch geweld en overheidsreacties in Nederland (1950-2009)’. Ik ben iemand van voor de oorlog, dus ik heb de hele periode waar het boek over gaat bewust meegemaakt. Het onderwerp etnisch geweld interesseert me en dat deed het in de vijftiger jaren ook al.

Witte memoreert in zijn boek vechtpartijen tussen Indische en autochtone Nederlanders. Behalve wat relletjes bij de woonoorden van Molukkers herinner ik me daar niets van. Dat kan natuurlijk komen omdat er indertijd weinig over gepubliceerd werd, of omdat mijn geheugen me op dit punt in de steek laat, maar ik geloof niet dat een van twee het geval is. De immigratie van Indische Nederlanders in de vijftiger jaren was een onderwerp dat erg veel aandacht kreeg indertijd en iedereen was zich bewust van de aanwezigheid van deze nieuwe landgenoten.

Zoals bekend waren de Molukkers een betrekkelijk kleine minderheid binnen de groep Indische Nederlanders, maar zij waren degenen die in woonoorden bleven plakken, terwijl de anderen spijtoptanten zo snel mogelijk integreerden. Intussen zijn die al lang niet meer van andere Nederlanders te onderscheiden. Maar in de veertiger en vijftiger jaren toen ze hier nieuw waren, was er geen sprake van conflicten van enig belang tussen de grootste groep Indische immigranten en de andere Nederlanders.

Dat er wel eens vechtpartijen zullen zijn geweest tussen gastarbeiders onderling en tussen Nederlanders en gastarbeiders, dat zal wel. Vooral waar er veel op een kluitje zaten, zoals in IJmuiden of in Twente. De meeste gastarbeiders waren jonge mannen op een leeftijd waarin er wel eens gevochten wordt. Maar Indische mensen en gastarbeiders onderscheidden zich in mijn beleving in dat opzicht niet van autochtone Nederlanders.

Persoonlijk zou ik niemand kennen die ooit bij een etnische vechtpartij betrokken is geweest of er een van dichtbij heeft meegemaakt. Veel kunnen het er dus nooit zijn geweest. In een provincieplaats als waar ik ben opgegroeid kent iedereen de hele stad en racisme is een onderwerp waarover gesproken wordt. Dus als het soort rellen waar Witte op doelt er in mijn stad geweest was dan had ik dat wel gehoord of gezien.

Met de immigratie in de zeventiger jaren van Surinamers en andere Rijksgenoten werd dat anders en vooral later met de immigratie van Turken en Marokkanen, toen die niet meer als gastarbeiders kwamen maar als een massale instroom van armoede-immigranten. Zeventiger jaren, vroege jaren tachtig, dat was het begin van het geweld en de criminaliteit als een min of meer regulier verschijnsel in de samenleving. Het was in mijn herinnering in elk geval toen iets nieuws. Een tijdlang werd er in het openbaar niet over gesproken, uit een soort schaamte, of om escalatie te voorkomen. Van de gearresteerden bij een geweldpleging werden een tijd lang de namen en de herkomst verzwegen, juist omdat men bang was voor beschuldigingen als nu van Rob Witte.

Witte suggereert dat het in hoofdzaak de autochtonen zijn die de initiatiefnemers waren bij het geweld als dat plaats vond tussen autochtonen en allochtonen. Hij noemde als voorbeeld de Tamils. Die zouden slachtoffer zijn van ongeprovoceerd geweld van Nederlandse zijde.

Tamils, dat waren asielzoekers die in de tachtiger jaren voor het eerst in aantallen van een paar duizend tegelijk naar Nederland kwamen. De opvang was toen slecht geregeld en bovendien was er een tijdlang een afschrikbeleid, waarvan vooral Tamils het slachtoffer werden. Die reageerden daarop met geweld in de opvangcentra, maar dat zij zelf speciaal het mikpunt zouden zijn geweest van geweld van Nederlanders, dat herinner ik me niet.

Witte overdrijft met andere woorden naar mijn vaste overtuiging behoorlijk. Hij blaast incidentele voorvallen uit het verleden op buiten iedere redelijke proportie en bagatelliseert of negeert het geweld dat het gevolg is van de gebrekkige integratie van nieuwe Nederlanders.

Witte is een professionele racismespotter. Hij is afkomstig is uit kringen van de Monitor Racisme & Extremisme en heeft behalve het boek waarover hij door de Volkskrant werd geïnterviewd nog een paar andere boeken[2] en geschriften over racisme op zijn naam staan. Ik heb ze niet allemaal gelezen maar stukken eruit wel. De wetenschappelijke aspecten van de meeste publicaties uit de groep rond Racisme & Extremisme worden daar klaarblijkelijk minder belangrijk gevonden dan de propagandistische werking. Ze dragen niet bij aan de verbetering van het sociale klimaat. Om dit toe te lichten wil ik wat verder ingaan op wat ik las in de Volkskrant.

Witte geeft daar de navolgende niet erg fraaie definitie van racistisch geweld:

Racistisch geweld is (de dreiging met) fysiek geweld, waarbij de slachtoffers niet worden geselecteerd op basis van hun individuele capaciteiten en/of kwaliteiten maar als – reële dan wel veronderstelde – representanten van verbeelde minderheidsgemeenschappen met specifieke fysieke kenmerken en/of van een specifieke religieuze, nationale, etnische of culturele herkomst.

Duidelijk is wel dat racisme in deze definitie los is gekoppeld van het begrip ras en weinig verband meer houdt met het historische begrip racisme, zoals dat in de twintigste eeuw werd gehanteerd.

Wat er staat in de definitie van Witte is eigenlijk: Racisme is de bejegening van mensen als representanten van hun gemeenschappen met de specifieke kenmerken die hen als zodanig identificeren. Die gemeenschappen kunnen van religieuze, nationale of culturele aard zijn.

In plaats van racisme zou daarom beter een andere term kunnen worden gebruikt etnicisme bijvoorbeeld. Misschien kan iemand daar een ander, net zo duidelijk maar mooier woord voor vinden.

Historisch werd de uitdrukking racisme gebruikt om het gedrag aan te duiden van de blanke bevolking van de Zuidelijke staten van de VS en van Zuid Afrika tegenover hun zwarte medeburgers, van de nazi’s tegen de Joden en van kolonialisten tegen de inheemse bevolking in de koloniën. Dat historische racisme blijkt een species te zijn geweest van het genus etnisch gedrag, dat wil zeggen biologisch bepaald gedrag tussen vijandige groepen. Hoetoe’s en Toetsi’s in Roeanda en Boeroendi zijn een goed voorbeeld. Het maakt meteen duidelijk dat deze vorm van gedrag niet noodzakelijk blanken versus zwarten of meerderheid versus minderheid betreft. De Toetsi’s hebben eeuwenlang de Hoetoe’s onderdrukt en waren al die tijd een minderheid in de betrokken landen. De volkeren zijn allebei zwart, maar de Toetsi’s zijn Niloten en de Hoetoe’s Bantoes.

We zijn geneigd om qua genetica alle negroïde Afrikanen over een kam te scheren, maar dat berust op een vooroordeel. Afrikanen zijn de oudste mensensoort. Alle niet-Afrikanen zijn onderling betrekkelijk nauw verwant, omdat ze allemaal afstammen van een groep relatief recente emigranten. De verschillen tussen mensen zijn geen van alle erg groot, maar tussen Afrikanen onderling bestaan de grootste genetische verschillen, domweg omdat hun gemeenschappelijke voorouder verder in het verleden leefde.

Een zwarte huidskleur zegt niet veel. Een donkere huid krijgt ieder volk dat een aantal generaties in de tropen verblijft, maar het is een oppervlakkig kenmerk in meer dan één betekenis. De bewoners van Zuidelijk India en de Papoea’s zijn zwarter dan Zoeloe’s of Bosjesmannen, maar ze zijn meer aan ons verwant dan aan deze Zuid-Afrikanen. Ethiopiërs aan de andere kant zijn genetisch niet meer verwant aan Bantoe’s dan aan Chinezen.

Om deze en andere redenen is het verwarrend om het woord racisme te gebruiken voor het geweld dat Witte in Nederland wil bestrijden. Het heeft te veel normatieve en misleidende connotaties. Men kan zich moeilijk aan de indruk onttrekken dat dit de reden is waarom Van Donselaar en zijn club er zo graag mee strooien, want het mobiliseert gevoelens die in dit land leven en die hun oorsprong vinden in de Tweede Wereldoorlog.

Wilders en andere rechtse politici keren zich tegen de omvang van de huidige immigratie van mensen uit niet-westerse culturen en tegen hun gebrekkige integratie. Dat doen ze niet in de laatste plaats omdat het geweldniveau van die culturen in het algemeen veel hoger ligt dan in de westerse en zij om die reden het toegenomen geweld in de samenleving aan die twee factoren wijten.

Het valt niet te ontkennen dat het uitdragen van dit standpunt en de populariteit die het blijkt te genieten het antagonisme tussen de Nederlanders en de betrokken immigranten aanwakkert. Dat Witte dat signaleert en er zijn ongerustheid over uitspreekt is zijn goed recht, maar hij hoort zich te realiseren dat hij in wezen precies hetzelfde doet als degenen tegen wie zijn kritiek zich richt. Door de veroordeling van de aanhang van Wilders versterkt hij de tweespalt in de samenleving.

Zou hij werkelijk het geweldniveau in de samenleving omlaag willen brengen en nieuwe en oude Nederlanders tot elkaar willen brengen, dan zouden hij en zijn linkse achterban moeten beginnen met meer begrip op te brengen voor wat de gewone Nederlanders beweegt die achter de PVV en de SP aan lopen.

Je hebt het recht om je eigen standpunt uit te dragen en dat van anderen te bestrijden. Maar als de bestrijding van geweld je uitgangspunt is en niet de wetenschap maar de cohesie van de samenleving je aan het hart gaat, dan moet je het anders doen dan de Monitor die Witte vertegenwoordigt. Ook anders dan Wilders, natuurlijk.

---

1. van 16/2/10
2. Racist violence and the state : a comparative analysis of Britain, France and the Netherlands – Rob Witte . – London [etc.] : Longman, 1996. – x, 222 p. – ISBN: 0-582-27799-x Witte, Rob
   Moskeebrand in Helden : evaluatie van de aanpak en lessen voor de toekomst – Rob Witte, Paul Brassé, Krista Schram. – Utrecht : FORUM, 2005. – 63 p. : ill
   Witte, Rob
   ‘Racistisch geweld: een apart delict?’ – Een pleidooi voor een aparte wet voor dit misdrijf – Rob Witte. – In: Proces, 73 (1994) 10, p. 193-196

---

Dit essay verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp

Over racisme in diverse vormen vindt u hier meer op Veren of Lood.