Als je Polybius (203–120 BC) leest, is hij verrassend modern en actueel. Hij leefde en werkte in Rome kort na de tijd van Hannibal en hij was bevriend met Scipio Africanus[1].

Polybius schrijft over wat hij vanuit zijn bevoorrechte positie zag en hoorde. Als Griek en buitenlander had hij een bijzondere belangstelling voor de staatsinrichting van Rome, de stad die bezig was de toen bekende wereld te veroveren en die zich ondanks een aantal rampzalige militaire nederlagen in de Tweede Punische oorlog had weten te handhaven tegen Carthago[2].

Polybius was geen voorstander van democratie die hij alleen in de juiste historische context een goede regeringsvorm vond. Dat was geen nieuwe gedachte. Het gebrek aan enthousiasme voor democratie als regeringsvorm werd in de Oudheid vrij algemeen gedeeld [3].  Hij verklaarde het succes van Rome uit de bijzondere staatsinrichting van de stad, waarin de belangen van alle actieve burgers op een evenwichtige manier tot hun recht kwamen. De Romeinse constitutie was, zoals later de Britse, in de loop der historie tot stand gekomen, met vallen en opstaan. Zij voorzag, net als onze tegenwoordige democratie,  in een vreedzame opvolging in de macht en een wederzijdse controle door de voornaamste spelers in het politieke krachtenveld. Zij zorgde voor een evenwicht tussen maatschappelijke stabiliteit en mobiliteit en bevorderde een hoge graad van patriottisme bij de bevolking. Rome was, voor zover bekend, de eerste rechtstaat en het niveau van het Romeinse recht op zijn best is nooit meer overtroffen.

Polybius heeft van de diverse regeringsvormen, in navolging van Aristoteles, een knappe analyse gemaakt en komt tot de conclusie dat een systeem van checks en balances met elementen van democratie, aristocratie en autocratie[4] veel betere waarborgen oplevert dan democratie puur. Verder constateert hij dat er een soort van natuurlijke volgorde zit in de politieke systemen en dat geen een ervan voor de eeuwigheid is.  Rome is er een goed voorbeeld van hoe heel uiteenlopende regeringsvormen als de republiek en het autocratische keizerrijk elkaar kunnen opvolgen zonder dat er veel verandert  in de instituties. De vorm blijkt veel minder aan evolutie onderhevig dan de inhoud.

Hij zag een goede mengvorm in de republikeinse Romeinse constitutie. Dat is dan prompt ook een voorbeeld van zijn stelling dat zelfs goede systemen een uiterste houdbaarheidsdatum hebben en dat geen enkel systeem bestand is tegen de tand des tijds. Nog ten tijde van Polybius verblijf in Rome legde de Gracchen-affaire de bijl aan de wortel van de Romeinse republiek. Misschien heeft Polybius dat wel gezien. Hij was in elk geval in een ideale positie om zich over dit onderwerp een mening te vormen, maar als gast van Rome was het misschien niet zo verstandig om stante pede zijn commentaar te geven op wat hij waarnam.

---

1. Scipio de jongere, voluit: Publius Cornelius Scipio Aemilianus Africanus Minor Numantinus. Hij was een Romeinse generaal die vocht in de Derde Punische Oorlog. Hij leefde van 185 v.Chr.-129 v.Chr. en was de kleinzoon bij adoptie van de grote Scipio (de overwinnaar van Hannibal).
2. Die stad was vóór de tweede Punische oorlog in macht de evenknie van Rome, maar in rijkdom verre haar meerdere.
3. Dat kwam door de ellende die de stad Athene er mee had beleefd – iets dat vrij algemeen bekend was (Noot Red).
4. De partijdemocratie die we in de westerse landen kennen is in wezen een mengvorm van democratie en aristocratie  in de klassieke zin, met in Amerika en Frankrijk  een extra scheut autocratie.

---

Dit artikel over Polybius verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier