Onze samenleving en luddisme
Wat is onze samenleving? Zou Nederland kunnen bestaan zonder de rest van de wereld? Niet echt. We verbouwen om maar een voorbeeld te geven daarvoor te weinig voedsel van de goede soort.
Onze fabrieken blijven niet draaien en op termijn is ons aardgas op en kunnen we ons zelf ook niet meer verwarmen. We kunnen geen 17 miljoen mensen in leven houden op eigen houtje, dus Nederland is onze samenleving niet.
Is Amerika dan een samenleving? Ja. Het zou wat moeten indikken, soberder gaan leven vooral, minder gericht op mobiliteit als doel op zich, maar het zou kunnen. Is Europa een samenleving? Nee, al was het alleen maar omdat de inwoners zich niet als elkaars medeburgers zien, maar er is hier ook geen sprake van een gemeenschappelijke markt of overheid.
Europa kan het overleven van haar inwoners niet garanderen. Europa is een project en een aardrijkskundige aanduiding, twee verschillende begrippen, en niet meer dan dat. Het zou zich zelf niet eens kunnen verdedigen tegen een arm land als Rusland, nog steeds niet, ondanks de implosie van het Sovjet-rijk. Europa is vooral potentie en mythe.
De verwerkelijking van die droom is de laatste jaren onwaarschijnlijker geworden. Is de westerse wereld een gemeenschap? Ja, meer dan Europa in elk geval. Amerika is in zoverre uitzonderlijk dat het tegelijk tot de westerse wereld hoort en zich zelf zou kunnen bedruipen als dat nodig zou blijken. Het is de hegemon van onze wereld en de bittere kritiek die Europeanen op Amerika hebben is hakken in eigen vlees.
Als men lessen wil trekken kan men van Amerika beter de lessen van de een en twintigste eeuw leren dan die van de achttiende. Amerika heeft een belangrijker research en development capaciteit dan de rest van de wereld bij elkaar. De meeste belangrijke nieuwe natuurkundige ontdekkingen en commerciële technieken komen uit Amerika. Amerika heeft een beter en flexibeler onderwijssysteem dan Europa. Ook op het terrein van kunsten en de niet-technische wetenschappen is Amerika Europa en de rest van de wereld vooruit. Samenleving is een relatief begrip, geen absoluut.
Nederland heeft bijvoorbeeld wel een groot aantal kenmerken van een samenleving al zouden we niet zonder de rest van de westerse wereld kunnen. We kunnen tot op behoorlijk grote hoogte voor ons zelf zorgen en doen dat ook, veel meer dan de meeste mensen zich realiseren. Niet alleen de overheid maar ook de economie is voor een heel groot deel puur Nederlands.
We hebben wel een import/export quote van rond de 50% [1] en worden in economisch opzicht wel eens als een deelstaat van Duitsland beschouwd, maar dat neemt niet weg dat de organisatie van onze eerste levensbehoeften overwegend op nationale schaal plaats vindt. Hoe zit het dan met de globalisering? Wat te zeggen over de werkgelegenheid die weglekt naar India en naar China?
Een ding is zeker. Een Europees antwoord op de Chinees-Indische uitdaging zal er niet komen. Maar een Nederlands antwoord ook niet. Men zou kunnen proberen de Europese grenzen te sluiten voor de import uit die landen. Het gevolg zou averechts zijn. Europa zou verarmen en juist op de belangrijkste punten, de meest moderne vormen van dienstverlening, is het sluiten van de grenzen zinloos. De elektronica kent geen grenzen.
De term uitdaging alleen al is misleidend. De economische bloei van het Verre Oosten draagt aan onze welvaart bij, zolang wij diensten en producten kunnen blijven leveren die men ginder nodig heeft. Hun welvaart is geen uitdaging maar een kans. Dat verouderde arbeidsintensieve productie hier verdwijnt is een wetmatigheid waarmee we in de loop der eeuwen voortdurend te maken hebben gehad.
Zolang de bevolking voldoende is geschoold en de overheid zorgt voor een goede fysieke en juridisch economische infrastructuur zorgt het bedrijfsleven voor vervangende werkgelegenheid. Een betere kennis ten opzichte van wat zich in het Verre Oosten afspeelt zou ook helpen, want wat we er over in de media vernemen is in hoofdzaak mythe.
Mobiliteit is in zekere zin een voorwaarde voor een samenleving. Holland was in de zeventiende eeuw een succesvolle samenleving mede dank zij de snelle verbindingen. Dank zij het voor die tijd snelle en comfortabele vervoer per trekschuit kon je in een dag van Hoorn naar Rotterdam. Nu kun je in een dag naar de rest van de wereld en is een economie op wereldschaal mogelijk. Europa is als politieke entiteit na de tweede wereldoorlog opgericht om nieuwe oorlogen in de regio te voorkomen. Die functie heeft het nu niet meer en dat is ook de reden waarom in 2005 Nederland van de noodzaak van een Europese grondwet niet overtuigd was..
Er zijn een aantal andere redenen waarom samenwerking in Europa dringend gewenst is, maar de bestaande organisatie van de EU staat aan de oplossing van gemeenschappelijke problemen eerder in de weg dan dat zij eraan bijdraagt. Een organisatie die gericht zou zijn op de oplossing van problemen in plaats van op de totstandkoming van een negentiende-eeuwse staatkundige entiteit, dat zou een belangrijke vooruitgang zijn.
De tijd die men nu besteedt aan de vraag wat de bevoegdheden horen te zijn van het Europese Parlement of van een Europese minister van buitenlandse zaken, zou nuttiger besteed kunnen worden. En of de betrokkenen in Straatsburg of in Brussel horen te zitten dat interesseert eigenlijk niemand, maar aan dat soort onderwerpen wordt meer tijd besteed dan aan het energievraagstuk of aan de immigratie uit de arme landen. Een Verenigde Staten van Europa is een achttiende-eeuws ideaal. De verwezenlijking zou geen modern probleem meer oplossen.
Niet de productie, maar de organisatie is in de meeste gevallen Nederlands. Albert Heijn zorgt voor de dagelijkse levensbehoeften van een substantieel gedeelte van de Nederlandse samenleving en haalt daarvoor de producten uit dat deel van de wereld waar het die het beste kan vinden. Ook zonder het gas uit Slochteren zou de Nederlandse energie centraal, dat wil zeggen, vanuit een klein en overzichtelijk aantal punten worden gedistribueerd.
De nieuwste kunstvormen, film, TV-programma’s, de nieuwe muziek, moderne architectuur, overal loopt Amerika daarbij voorop. In Amerika heeft men onderkend dat de negentiende-eeuwse psychologie en sociologie een te gering werkelijkheidsgehalte hebben en ze zijn bezig deze takken van wetenschap tezamen met de algemene taalkunde vervangen door de cognitive science, die een Darwiniaanse grondslag heeft.
Toen aan het begin van de nieuwe tijd industriële weefgetouwen werden geïntroduceerd kwamen Engelse arbeiders die voor hun werkgelegenheid vreesden in opstand. Deze Luddietenopstand is het schoolvoorbeeld geworden voor de reactie van conservatieve mensen op de wijzigingen in de samenleving die een reorganisatie van het arbeidsproces nodig maakten.
- Veel van onze import is doorvoer naar achterland Duitsland.
Dit artikel over onze samenleving verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp
Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.