Bert Wagendorp, een journalist van de Volkskrant, is van mening dat we aan Gavrilo Princip de EU te danken hebben en dat daarom zijn standbeeld in Belgrado wel verdiend is. Een opmerkelijke gedachte.

Princip was een terrorist van wie weinig goeds gezegd kan worden. Zijn moord op de Habsburgse troonopvolger en diens vrouw heeft de Eerste Wereldoorlog uitgelokt, wat denk ik niet de bedoeling zal zijn geweest. De moord was geen heldendaad. Hij kan beter vergeleken worden met de aanslagen die tegenwoordig door moslims worden gepleegd en die eigenlijk geen doel hebben, maar een uiting zijn van een heftige emotie waarvan de dader weet dat die gedeeld wordt door zijn achterban.

Ik denk dat we genetisch zijn geprogrammeerd om moorden in onze samenleving te veroordelen, maar dat een moord uit naam van een revolutionaire beweging dicht ligt naast een heldendaad. Heldendaden verdienen bewondering, maar het verschil tussen terrorisme en heldendom is soms moeilijk te maken.

Het soort moorden dat door minderheden als een heldendaad wordt gezien komt eigenlijk alleen voor in revolutionaire periodes. Minderheden zijn dan op zoek naar een nieuw en in hun ogen beter soort samenleving en geweld wordt daarbij gezien als een middel om zaken in beweging te krijgen, als een soort noodzakelijk kwaad.

De Balkan ging in de tijd voor de Eerste Wereldoorlog door zo’n periode heen. De Serven en andere nationaliteiten in de Habsburg-monarchie streefden naar onafhankelijkheid en Princip maakte deel uit van een groepering die wel te vergelijken valt met de Baader Meinhof groep in het Duitsland van de jaren zeventig. Geen normaal mens die het positief waardeerde, maar toch was er een romantische en progressieve minderheid van dominees en onderwijzers, die de moordenaars tot steun en toeverlaat diende.

Maar de groep van Princip had in dit geval zijn slachtoffers verkeerd uitgezocht. Franz Ferdinand was bij leven een voorstander van grotere zelfstandigheid van de diverse nationaliteiten binnen de monarchie. Hij streefde naar een soort Oost-Europese Unie die veel zou hebben weg gehad van wat mensen als Cohn Bendit en Verhofstadt later voor hadden met West-Europa. Dat had geen totale onafhankelijkheid betekend voor de Serven in Bosnië en elders op de Balkan, maar wel een flinke stap in die richting.

Het is zeker dat de Serven en de andere Zuid Slaven daar veel beter mee af zouden zijn geweest dan met het latere Joegoslavië en zeker beter dan met de Eerste Wereldoorlog, waar ze meer onder te lijden hebben gehad dan de gemiddelde Europeaan. De enorme vooruitgang in vooral het westelijk en noordelijk deel van de Habsburg-monarchie, in de tweede helft van de negentiende eeuw, had zich kunnen uitbreiden tot het zuidoostelijk deel, als de Eerste Wereldoorlog geen roet in het eten had gegooid.

Wat Servië bezielde om Princip nog eens postuum te willen eren begrijpt buiten dat land waarschijnlijk alleen Wagendorp. Het heeft, denk ik, te maken met het feit dat het oude standbeeld in Sarajevo door de Albanezen was verwijderd en dat Princip in Belgrado nog steeds beschouwd wordt als een symbool voor hun onafhankelijkheid. Dat is dus een misvatting. Het meest waarschijnlijke gevolg van zijn optreden zou juist een toename van de oppressie zijn geweest. Door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog is het daar niet van gekomen maar die oorlog zal in Servië niemand hebben voorzien of gewild.

Princip heeft de man vermoord van wie zijn volk het meest te verwachten had voor zijn autonomie en zijn welvaart. Voor de rest van Europa geldt Princip als symbool voor de collectieve zelfverminking die de Eerste en de daarop volgende Tweede Wereldoorlog hebben betekend voor ons werelddeel.

Misschien dat dit de beleidsmakers in Brussel weer eens aan het denken zet of het wel zo’n goed idee was om Ottomaanse landen [1] als Turkije en Servië uit te nodigen om tot de EU toe te treden. Ik denk dat we dankbaar moeten zijn dat Turkije daar intussen van heeft afgezien. Tussen de 28 lidstaten die de unie nu telt, zitten er al een paar die we beter zouden kunnen missen. Aan corrupte landen waar moordenaars worden geëerd en tegenstanders van het regime na schijnprocessen in de gevangenis worden gezet, hebben we in de EU helemaal geen behoefte. Dat is het verleden waar we afscheid van genomen hebben.

---

1. In de zin van cultureel denken, niet specifiek in de zin van geloof (red).

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp