Het gentiaanblauwtje kwam in NRC ter sprake, en Toon Kasdorp vond het een interessant onderwerp om over door te denken.

Sander Voormolen schrijft besprekingen van artikelen in bladen als Science en Nature in de NRC.

Koos Boomsma, die hoogleraar is in Denemarken en daar entomologisch onderzoek doet, heeft in Science van 4/1/08 een artikel gepubliceerd over de chemische wedloop tussen een specifieke soort bosmier en haar parasiet, de rups van het gentiaanblauwtje, een vlinder die haar eieren afzet op de klokjesgentiaan. Voormolen bespreekt dat artikel in de wetenschapsbijlage van de NRC van 5/1/08.

De rups produceert een chemische stof die de bosmier verleidt hem als een mierenlarve te beschouwen en mee te nemen naar het nest om daar te worden gevoed en verzorgd. Het gaat hier om een echte parasiet, dat wil zeggen. de inspanningen van de mieren gaan ten koste van de eigen larven, zonder enig (zichtbaar) compenserend voordeel voor de mierenkolonie. Een middel om de parasiet als vreemd te onderkennen en te weigeren geeft een mierenkolonie daarom een evolutionaire voorsprong op andere mierenkolonies

De betrokken bosmieren, rapporteert Voormolen, zijn in staat de chemische compositie van de nestgeur te wijzigen waardoor de rupsen niet langer naar het nest gebracht worden. De rups moet dan tijdelijk vluchten naar de nesten van de bossteekmier, tot hij zijn eigen chemie weer heeft aangepast en niet langer door zijn voorkeursgastheer, de rode bosmier gemeden wordt.

Ik heb het artikel van Boomsma niet gelezen maar ik betwijfel of daar staat wat Voormolen rapporteert. Mieren bedenken geen strategieën en rupsen reageren niet op de manier die Voormolen beschrijft. Moeder Natuur, die in populair wetenschappelijke stukjes graag als actor wordt opgevoerd, bestaat nu eenmaal niet. Moeder Natuur is een schuilnaam voor de Schepper en het ontbreken van een intelligent design (ID) was de kern van de evolutietheorie die Darwin en Wallace hebben ontworpen. Aanhangers van de evolutietheorie doen het zonder Moeder Natuur, want serieuze biologen horen alles wat naar ID ruikt te vermijden.

Wat kennelijk gebeurt is dat de vlinders hun eitjes afzetten zowel in de buurt van de rode bosmieren als bij steekmieren, met een voorkeur voor rode bosmieren[1]. De bosmier heeft een of meer genen die verantwoordelijk zijn voor de chemische compositie van hun nestgeur en die gemakkelijk muteren, althans gemakkelijk een gewijzigde chemische samenstelling van de geurstof produceren, waardoor de rups niet langer als “eigen soort” wordt herkend.

Produceert een mierenkolonie een geur die voldoende afwijkt om niet meer door de rups te worden misleid, dan geeft dat kennelijk een zo grote voorsprong op de andere mierenkoloniën in de buurt, dat die het loodje leggen. In korte tijd wordt de biotoop dan gedomineerd door afstammelingen van de succesvolle kolonie. Alleen de vlinders die hun eieren in de buurt van steekmieren hebben afgezet krijgen dan nakomelingen, ofschoon die nakomelingen hun eieren braaf grotendeels in de buurt van de bosmieren blijven afzetten.

Die eieren bij de bosmieren produceren geen nakomelingen totdat een Gentiaanblauwtje bij toeval rupsen gaat produceren met een geur die voldoende aantrekkelijk is voor de bosmier. Die soort heeft dan een voorsprong op de nakomelingen van andere vlinders en zal in korte tijd plaatselijk gaan domineren, waarna het hele proces weer opnieuw begint.

Zo ongeveer zal Boomsma het wel verteld hebben maar U kunt het zelf in Science gaan nalezen.

---

1. Vanwege het steken van de andere soort? Het zou interessant zijn om na te gaan of de waargenomen verdeling van de eieren over de twee miersoorten mathematisch samenhangt met de snelheid van de verandering van de geursoort bij de bosmieren. Ik zou vermoeden van wel.

---

Dit artikel over het gentiaanblauwtje verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.