De beste middelbare school van Frankrijk staat in Parijs en heet het Lycée Louis le Grand. Het is genoemd naar de grootste Franse koning van die naam.

Dat zal dan wel Lodewijk XI [1] zijn, denkt U dan, of Lodewijk de Heilige. Maar nee, dat lyceum is genoemd naar Lodewijk XIV, de spilzieke vorst van de Tuilerieën, die meer oorlogen voerde en verloor dan iedere andere Lodewijk en die aan het begin heeft gestaan van de neergang van Frankrijk als grote mogendheid.

Groot is een vorst als hij een beslissende keer ten goede geeft aan het rijk waarover hij regeert en dan moet het ook nog een koninkrijk zijn dat iets betekent. Men zal een vorst van Luxemburg buiten het groothertogdom niet snel groot noemen. En ook een prins-bisschop van Keulen is niet iemand die echt als groot kan worden aangemerkt.

Peter en Catharina de Grote daarentegen hebben van het chaotische Rusland van vóór hun tijd een grote mogendheid gemaakt. Die worden terecht nu in dat land en erbuiten als ‘groot’ erkend. In onze eigen westerse samenleving die nu al heel lang de dominante samenleving is in de wereld, zijn er drie vorsten die terecht als groot worden aangemerkt. Dat zijn Alexander (III) van Macedonië, de Romeinse keizer Constantijn en Karel de Grote. De laatste is de stichter van het Europa[2] dat wij kennen als de EU. Van deze drie is Constantijn met afstand de grootste crimineel, maar niettemin de belangrijkste.

In zijn tijd was het Romeinse rijk op weg naar de uitgang. Rome was een miljoenenstad vol slaven, waar nauwelijks iets productiefs gebeurde. De stad leefde op kosten van onderworpen volkeren elders in de wereld en was volledig afhankelijk van haar militaire macht. Productief was vooral het oosten van het rijk. Er was geen verbindend ethos meer die de verschillende delen van het rijk met elkaar verbond.

Constantijn was het kind van een tijdelijk liefje van een Romeinse generaal die een tijd op de Balkan campagne had gevoerd en later keizer werd. Bastaardkind Constantijn werd door de wettige echtgenote van zijn vader liefdevol in haar gezin opgenomen. Via zijn natuurlijke moeder, met wie men contact hield, leerde hij het christendom kennen. Dat was tot dan toe een verwarde verzameling sekten geweest met een joodse achtergrond, maar vol met mensen die erg veel voor hun geloof over bleken te hebben.

Constantijn volgde zijn vader op als generaal en als keizer. Sommigen van zijn voorgangers hadden geprobeerd om al die sekten van joden en christenen uit te roeien omdat hun loyaliteit aan het rijk nogal dubieus was. Constantijn kreeg de geniale inval om de verhoudingen om te draaien.

Hij verenigde de sekten, onder meer door ze een gemeenschappelijke geloofsbelijdenis te geven[3] en hij promoveerde het christendom tot dominante godsdienst van het rijk, zonder, voor zover we weten, zelf ooit christen te worden. Daarnaast stichtte hij aan de Bosporus een nieuwe hoofdstad die veel dichter bij de productieve gebieden van zijn Rijk lag dan het oude Rome. Daarmee gaf hij het Romeinse rijk een nieuwe ‘lease on life’, zonder dat dit overigens het westelijke gedeelte, de oude slavenstaat, nog redden kon.

Maar als een vlinder uit een cocon kroop de Kerk van Rome uit de overblijfselen van het westerse rijk te voorschijn en de middeleeuwen door domineerde Rome het christendom in zijn Constantijnse vorm. Het Europa en de westerse beschaving zoals we die nu kennen waren er zonder Constantijn waarschijnlijk nooit geweest.

Frankrijk bleef de hele middeleeuwen door het centrum van die beschaving en wel zo dominant dat in de rest van de wereld dat hele gebied, inclusief Duitsland, de Lage Landen, Polen , de Baltische landen en Engeland als Francia bekend stond. Tot de Napoleontische oorlogen had Frankrijk de grootse bevolking van het continent, groter dan Rusland of Duitsland en was het ook het rijkste en het meest ontwikkelde land.

Het was de bron van alle vernieuwingen die in Europa hebben plaats gevonden en het centrum van haar beschaving. Het zijn goed beschouwd ‘Louis le Grand’ en Napoleon die daar in twee etappes een einde aan hebben gemaakt.

Het is duidelijk dat er na de Constantijnse middeleeuwen nog een majeure verandering heeft plaats gevonden in de westerse beschaving, die we ‘de nieuwe tijd zijn gaan noemen, maar daar valt geen naam van een vorst of staatsman aan te plakken. De Renaissance is begonnen in Italië en het zijn een aantal pausen geweest die daarbij afwisselend gas gegeven hebben en op de rem hebben getrapt, maar zonder dat er één nu speciaal uitspringt.

Er is een reeks Italiaanse renaissancevorsten geweest, waaronder de beroemde Borgia ’s maar geen van allen kreeg het stempel De Grote. Als er een ontwikkeling is geweest die de nieuwe westerse beschaving van de nieuwe tijd heeft mogelijk gemaakt dan is het juist de opkomst van de burgerij en het afnemen van de macht van de vorsten geweest.

Als er twee landen zijn die daarin in West-Europa een hoofdrol in hebben gespeeld, dan zijn dat Nederland, dat toen nog De Zeven Provinciën heette en Engeland. Frankrijk heeft wel een spectaculaire revolutie meegemaakt en een serie belangrijke filosofen geproduceerd, maar in het ontstaan van de nieuwe vorm die de westerse samenleving heeft gekregen speelde het een ondergeschikte rol.

---

1. Lodewijk XI, koning van 1461 tot 1483. Hij heeft na het einde van de Honderdjarige Oorlog, die duurde van 1337 tot 1453, Frankrijk er weer boven op geholpen en onder meer verhinderd dat er een groot Bourgondisch middenrijk zou ontstaan dat de groei van Frankrijk erg belemmerd zou hebben.
2. Dat we als EU hebben heropgericht, maar dan in de goede tijd, voor dat de toetreding van de Balkanlanden de EU verbrokkeld en onbestuurbaar hebben gemaakt.
3. Via het concilie van Nicea (in 325) dat door hem met behulp van de bisschop van Rome werd georganiseerd

---

Dit artikel over Frankrijk verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.