Voor veel gelovigen is de evolutietheorie nog steeds een heikel punt, waarover men nooit geheel uitgesproken raakt. Weinig evolutie, zogezegd.

De hoofdredacteur van Trouw juichte het besluit van de KNAW toe om een reeks lezingen te organiseren over het thema geloof en wetenschap. De krant was met name geïnteresseerd in de vraag of geloof en de evolutietheorie met elkaar zijn te verenigen.

Wat die redacteur zelf betreft waren die lezingen ook wat overbodig want wie kan menen dat die twee elkaar uitsluiten? “Die – dat meent – moet immers ook hogere zaken zoals liefde, moreel bewustzijn en altruïsme uit het woordenboek van de mens schrappen… Het is zinvoller als wetenschappers en gelovigen zich bezig houden met de vraag: waartoe zijn wij op aarde”. Aldus de hoofdredacteur.

Wat die laatste vraag betreft, dat antwoord hebben we al op school geleerd als we gelovig zijn opgevoed. We zijn op aarde om God te dienen en daardoor hier en in het hiernamaals gelukkig te worden. Zo herinner ik mij dat uit de catechismus les. Maar die eerdere vraag, hoe is het bestaan van een moreel bewustzijn, altruïsme en liefde te verklaren als er geen God is die ons geschapen en vervolgens verlost heeft? De redacteur vergist zich als hij meent dat daar geen antwoord op zou bestaan. Evolutiebiologen hebben daar onderzoek naar gedaan en zijn tot interessante bevindingen gekomen.

Mensen zijn gemeenschapswezens en onze voorouders waren dat lang voordat homo sapiens sapiens bestond. Onze naaste nog levende verwanten, de chimpansees leiden een leven dat in een aantal opzichten op dat van onze voorouders moet lijken. Het lijkt in elk geval in veel opzichten meer op het leven van Bosjesmannen in de Kalahari woestijn of van Papoea’s in Nieuw-Guinea dan op het leven in een moderne grote stad.

Frans de Waal, onze landgenoot, heeft eerst hier in Nederland en later in Atlanta, aan de Yerkes Primate Research Center, onderzoek gedaan naar de verwantschap tussen menselijke gedrag en dat van in groepsverband levende chimpansees. Een andere landgenoot, Adriaan Kortlandt, heeft een generatie geleden een reeks chimpansee expedities georganiseerd in West-Afrika om hun gedragingen in het wild te bestuderen.

Chimpansees blijken te kunnen moorden en liegen en ook te weten dat dit niet deugt. Ze beschikken over een cultuur die van groep tot groep verschilt. Ze kunnen zich zowel egoïstisch als altruïstisch gedragen en voor beide vormen van gedrag bestaat een perfect logische evolutionaire verklaring.

Liefde is een natuurlijke en noodzakelijke relatie tussen moeders en kinderen en het komt als gedrag en emotie bij vrijwel alle zoogdieren voor. Altruïsme is een normale gedragsvorm voor in groepsverband levende dieren. Instincten die ontstaan met een specifieke functie, in dit geval voor het hechten van de band tussen moeder en kind, kunnen door een oversprong mechanisme worden aangewend voor nieuwe functies en dat is kennelijk wat met het liefdesinstinct is gebeurd.

De kop boven het Trouw artikel luidt “Gelovigen en wetenschappers hebben elkaar wel degelijk iets te vertellen” en dat is ook zo. Een interessante bijdrage aan de discussie van de kant van de wetenschap zou zijn een evolutionaire verklaring voor het ontstaan van het geloof in goden en andere bovennatuurlijke fenomenen. Gelovigen van hun kant zouden wetenschappers kunnen overtuigen dat de oude Grieken zich vergisten en dat de ratio niet de enige belangrijke menselijke functie is.

Het luisteren naar de gevoelens en instincten die we van onze dierlijke voorouders hebben geërfd kan wel degelijk bijdragen aan het leiden van een evenwichtig en bevredigend leven. Het zou interessant zijn als aannemelijk zou kunnen worden gemaakt dat ook religieuze gevoelens erfenissen zijn van onze pre-menselijke voorouders. Adriaan Kortlandt lijkt dat in een van zijn publicaties te suggereren, al heeft hij het nooit met zoveel woorden gezegd.

---

Dit artikel over Trouw verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.

Meer artikelen over evolutie vindt u hier.