Einstein, die ooit werkte in de bibliotheek van het Zeemanlaboratorium, waar ik nu zit te schrijven, heeft de tijd als vierde dimensie toegevoegd aan zijn vergelijkingen voor de speciale relativiteitstheorie.

Dat baarde opzien omdat we tijd als heel iets anders zien dan de drie ruimtelijke dimensies. En tijd is ook wat anders. Lengte, breedte en hoogte veranderen niet, van welke kant je ze ook bekijkt. Tijd is richting verleden heel iets anders dan richting toekomst. Tijd verandert van aard in het punt nu. Naar het verleden toe is tijd lineair maar naar de toekomst toe kan het alle kanten op.

Een object houdt zijn ruimtelijke dimensies, maar wat er mee gebeuren gaat, dat kan van alles zijn. Wat er in het verleden mee is gebeurd ligt vast. Het verleden is geschiedenis, maar de toekomst is een vat vol mogelijkheden, waarvan er maar één kan worden gerealiseerd.

De vreemdheid van de tijd doet er niet aan af dat geen object zonder de dimensie tijd kan. Wie even de moeite neemt erover na te denken kan dit heel goed begrijpen. Zonder geschiedenis is iets er in de werkelijkheid niet. Aan de andere kant hebben we wel de gewoonte om over objecten te denken zonder de tijdsdimensie in aanmerking te nemen. Onze ideeën over de werkelijkheid kunnen met andere worden heel goed van de tijd worden geabstraheerd. Maar daarmee laten we iets wezenlijks schieten.

Je zou kunnen zeggen dat het denken over objecten zonder de tijdsdimensie in aanmerking te nemen een van de idols is van Bacon. Je kunt daarbij buiten aanmerking laten of dat een cultureel verschijnsel is of dat het ons aangeboren is. Het is hoe dan ook een verkeerde manier om naar de dingen te kijken.

We doen dat denk ik vanwege het toekomstaspect van de tijd. Dat is verwarrend en een beetje onwerkelijk. Hoe verder in de toekomst hoe vager de gebeurtenissen en ook de dingen worden anders. Ver genoeg in de toekomst zijn ze er helemaal niet meer. Hoe dichterbij aan de ander kant hoe werkelijker en dan op eens vervallen al die vroegere mogelijkheden als een golf in zee die uiteen spat op het strand en dan is er alleen nog maar het nu. Een moment maar, want daarna is het al weer verleden en voorbij.

Sint Augustinus heeft er over na lopen te denken, maar kwam toen dat engeltje tegen dat op het strand zat te spelen. Je kunt de zee niet in een kuiltje scheppen zei het engeltje en verdween.

---

Dit artikel over Einstein verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.