De oorzaken bankencrisis zijn nooit voldoende aangepakt, zodat we bij een volgende crisis weer herkenbare taferelen zullen krijgen. Daar had de Nederlandse politiek in ieder geval anders op moeten reageren vindt Toon Kasdorp.

De parlementaire commissie, die onder leiding van het SP Kamerlid De Wit de verantwoordelijkheden voor de financiële crisis onderzocht, had een onmogelijke taak. De voorzitter en de leden van de commissie hadden te weinig verstand van de werking van het systeem om de juiste vragen te kunnen stellen en bovendien, de crisis was niet van Nederlandse makelij. Zij was vooral komen overwaaien uit het buitenland. Zonder de buitenlandse aspecten erin te betrekken was zij eigenlijk niet te begrijpen, al bleef er nog genoeg over waar de Nederlandse actoren op aan te spreken waren.

Wat de commissie had kunnen doen en niet gedaan heeft is onderzoeken waarom sommige banken redelijk goed uit de crisis zijn gekomen en andere helemaal niet. Het is duidelijk dat de banken er niet mee weg kunnen komen door de handen in de lucht te steken en te roepen dat het hun ook maar overkomen is. In Nederland verging het de Rabobank een stuk beter dan ING en vooral beter dan de ABN Amro, waarbij het zicht op de laatste bank natuurlijk wel verduisterd werd door de perikelen rond de catastrofale overname.

Er zijn banken die het een stuk beter hebben gedaan dan deze twee en dat was geen toeval. In Amerika heeft Goldman Sachs, zoals achteraf gebleken is, dik geld aan de crisis verdiend. Dat kon dus ook, al is gebleken dat ze dat vooral gedaan heeft door andere banken beentje te lichten.

De Rabo deed het relatief beter met geoorloofde methoden, n.l. door niet of niet in dezelfde mate risico’s te lopen als de rest. Het zou interessant zijn geweest om te onderzoeken of de coöperatieve structuur van die bank daar iets mee te maken heeft gehad. Als dat zo geweest zou zijn, dan had misschien internationaal een discussie kunnen worden gevoerd of het niet beter zou zijn om systeembanken van de beurs te halen. Een van de conclusies van de commissie was dat de invloed van de aandeelhouders een van de oorzaken van de crisis is geweest. Dat wijst wel in die richting, al bleek een duidelijke motivering voor die conclusie achterwege.

Goldman Sachs nam behoorlijke risico’s maar was scherper in haar risico management omdat ze daar wel precies snapten hoe het werkte. Of het netjes was wat ze deden valt te betwijfelen, maar dat ze daar geld hebben verdiend ten koste van de ABN Amro pleit niet voor de bancaire bekwaamheid van het Nederlandse management.

De kritiek van de commissie bleef erg aan de oppervlakte, vond ik. Die richtte zich vooral op wat de commissieleden hadden begrepen van de ingewikkelde materie en vooral dus op wat ze in de kranten hadden kunnen lezen. Toch waren er omissies die ook tegen deze achtergrond niet helemaal begrijpelijk waren. Bos en Wellink kregen kritiek omdat zij de ABN Amro hadden laten overnemen. Dat hadden ze gedaan bij gebrek aan juridische middelen om de overname tegen te houden, verklaarden zij voor de commissie. De commissie was een andere juridische mening toegedaan. Het lijkt mogelijk daar een lange en interessante discussie te voeren, maar het is wel typisch Nederlands om een belangrijk politiek vraagstuk zo te juridiseren. Ook zonder juridische wapens waren Zijlstra en Holtrop heel goed in staat om banken te laten doen wat zij nodig vonden. Een soortgelijk juridisering van een politiek probleem vond plaats rond de steun van Nederland aan Amerika in de Irak kwestie en dat was even zeer ten onrechte.

Bos kwam er mee weg dat hij zonder duidelijke redenen de Nederlandse spaarders van Icesave met saldi tussen de veertig en de honderdduizend euro uit de wind gehouden heeft. Dat ging ten koste van de Nederlandse belastingbetaler. Misschien omdat de meerderheid van de commissieleden daar in de Kamer mee ingestemd had?

Het is een van de duidelijk gebreken van enquêtes en onderzoekscommissies: het parlement draagt zelf een deel van de verantwoordelijkheid voor de politieke ongelukken die het onderzoekt en heeft de neiging om daar tijdens het onderzoek omheen te lopen. Het was misschien beter om de Eerste Kamer om te vormen tot een enquête- en onderzoekskamer en haar van haar taken in het gewone politieke bedrijf te ontlasten. Haar bijdrage aan het parlementaire werk is in de praktijk weinig productief en heeft vooral een vertragend karakter. Aan de kwaliteit van de wetgeving draagt het niet of nauwelijks bij. Een professionele onderzoekskamer in plaats van de tegenwoordige Eerste Kamer zou beslist een vooruitgang zijn.

De commissie concludeerde dat ‘het spatten van de woningmarktzeepbel de aanleiding is geweest voor de crisis, maar dat de oorzaken lagen in het handels- en monetair beleid. Bij globalisering en liberalisering vooral en omdat er steeds meer kredieten werden verstrekt waarvan de risico’s werden verhandeld.’

Dat wisten we allemaal, maar het zou nuttig geweest zijn als er wat feiten boven water waren gekomen die aanknopingspunten boden voor een verbeterd beleid van overheid en toezichthouders. De conclusies en aanbevelingen bleven te algemeen. Neem de volgende conclusies:

CPB en DNB hebben ontwikkelingen onvoldoende onderkend en onderschat; financiële instellingen hebben risico’s in het stelsel structureel onderschat en/of niet onderkend; raden van bestuur hadden moeten ingrijpen, maar negeerden de risico’s, al dan niet gestimuleerd door eigen bonussen of aandelenpakketten; een cultuur- en gedragsverandering is nodig.

Een open deur intrappen, lijkt me dat. CPB en DNB kunnen met hun tweetjes niet het westerse banksysteem hervormen en ook de raden van bestuur zitten op een rijdende trein. Die moeten ieder kwartaal behoorlijke cijfers produceren anders krijgen ze ruzie met hun aandeelhouders, of liever gezegd met de analisten waar de financiële instellingen op blind vaten. Die verzekeraars en andere grote beleggers zijn de grootste aandeelhouders.

De banken met al die moderne producten en de traders en hun computers zijn niet meer controleerbaar, niet door hun eigen besturen en niet door de toezichthouders. Ze zullen eerst controleerbaar moeten worden gemaakt en het is duidelijk dat dit alleen in internationale samenwerking kan.

Dat een internationale reorganisatie van het bank- en geldwezen dringend nodig is, dat had de conclusie van de commissie horen te zijn, liefst met argumenten en voorbeelden hoe en waar het fout gelopen is en weer fout gaat lopen in de toekomst. Dat hadden we mogen verwachten, maar dat hebben we niet gekregen.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp