Fractievoorzitter Bos (PvdA) zei op de ontbijttelevisie, kort voor het referendum (in 2005) over de Europese grondwet, dat hij die wet zo goed vond, onder meer omdat er in geregeld was dat Nederland op de punten die we echt belangrijk vonden baas in eigen huis zou blijven.

De ontbijtdame dacht daarbij met name aan de ethische kwesties als homohuwelijk, drugsbeleid en euthanasie en Bos bevestigde dat. Dat stond er allemaal duidelijk in, vond hij.

Ik had kort ervoor dat verdrag gelezen zoals je dat als jurist doet, als het gaat om iets dat je wel interesseert, maar waar je in je praktijk nog niet mee te maken hebt: diagonaal, alleen kijkend naar wat je belangrijk lijkt. Dat heeft het voordeel dat je aan zo iets uitgebreids als zo’n verdrag niet meer dan een uurtje of zo besteedt, maar het nadeel dat je wel eens wat overslaat. Dat gebeurt met name als het niet logisch in elkaar zit en er via amendementen of toegevoegde protocollen op onverwachte plaatsen dingen zijn aangeplakt.

Ik wist nog dat de restant bevoegdheden van de lidstaten geregeld waren in het subsidiariteitsbeginsel en dat er over de toepassing van dat beginsel een apart protocol bestond. Dat had ik wel gezien, maar ik dacht, ik zal het wel verkeerd gelezen of onthouden hebben. Dus ik keek het na maar dat bleek toch niet zo te zijn. De bevoegdheden van de Unie waren, zoals ik mij dat herinnerde, in het verdrag open ended geregeld. De nationale parlementen mogen protesteren als ze meenden dat de Unie op hun exclusieve terrein kwam en daar hoeven de organen van de Unie zich pas iets van aan te trekken als meer dan een derde, soms meer dan een vierde van de parlementen van de andere lidstaten dat ook vond. Als de Unie bijvoorbeeld zou menen dat euthanasie de mensenrechten aantastte, of het homohuwelijk de sociale cohesie binnen de Unie, dan stond Nederland met lege handen.

Dat nationale protest, waar de parlementen zes weken de tijd voor hebben en waar ze dan bovendien een behoorlijk aantal medestanders voor moeten zien te vinden kan dan ook nog eens door de Unie worden genegeerd, mits dat weloverwogen gebeurde.

Ik vraag me dan af, hoe kan zo’n Bos dan unverfroren beweren op de televisie dat de zelfstandigheid van de lidstaten goed geregeld is? Toch waarschijnlijk alleen, als hij de betrokken artikelen en het protocol niet gelezen heeft. Dat de ontbijtjuffrouw hem niet vraagt waar hij zijn mening op baseert en waar het staat in het verdrag, dat kan ik me wel voorstellen. Haar uitzending is bedoeld voor leken en je mag ervan uitgaan dat de fractievoorzitter van de PvdA de waarheid spreekt. Ik neem aan dat hij de wijsheid die hij verkondigde aan een ander had ontleend, maar dan nog.

Het feit dat over de inhoud van het verdrag door gezaghebbende mensen met grote stelligheid tegenstrijdige en onware dingen werden beweerd geeft al aan dat het niet om een goed verdrag kon gaan. Ik vond dat indertijd een reden om nee te stemmen, maar de toenmalige Duitse minister van buitenlandse zaken, voor wie ik respect had, dacht daar anders over. Hij meende dat ongeacht de inhoud, waar hij zorgvuldig over zweeg, een ja stem nodig was om de dynamiek van Europa in stand te houden. Hij meende kennelijk nog steeds dat de samenwerking binnen Europa zou kunnen worden opgezegd door de grote landen, als de bedoelde stap voorwaarts niet werd gezet. Ik nam dat serieus omdat degene die het zei een verantwoordelijk mens is die ineen positie verkeerde om het te kunnen bekijken.

Van de andere kant dacht ik dat het inslaan van een verkeerde weg op dat moment een goede koers voor Europa een generatie lang onmogelijk zou maken. De toenmalige EU verdragen, waarin de nieuwe grondwet onvoldoende aanpassingen bracht, zijn niet geschikt voor de samenwerking van 27 staten. Ze waren het al nauwelijks voor 15 en zijn eigenlijk ooit bedoeld geweest voor de zes oorspronkelijke lidstaten. Steeds meer aandacht moet nu worden besteed aan oneigenlijke problemen die door de werking van de Unie zelf worden opgeroepen. De weigering van het Slovaakse parlement om het noodfonds uit te breiden is een voorbeeld maar er gingen er meer volgen.

De bevoegdheden van het parlement, de verdeling van bijdragen en subsidies, het bestaan van regels en subsidies die hun zin verloren hebben of die nooit zin gehad hebben, allemaal zaken die niets te maken hebben met de echte problemen die de mensen bezig houden. De echte problemen, dat zijn de immigratie uit derde landen, de stokkende economie; de wankele positie van de banken en de werkloosheid; verder de veiligheid, het milieu, de files op de wegen, de staat van het onderwijs, de zorg en de sociale zekerheid. Regeringen die dit soort problemen oplossen krijgen legitimiteit en draagvlak. Instanties die zich bezig houden met problemen die alleen zij zelf belangrijk en interessant vinden wekken ergernis bij de burger.

Het verdrag van Lissabon geeft geen basis voor de oplossing van de problemen waar de Europese burger mee zit. Het houdt zich te veel bezig met problemen die door het bestaan zelf van de Unie worden opgeroepen of met zaken die buiten de politiek nauwelijks iemand interesseren. Het is daarom ondanks de wijzigingen die intussen zijn aangebracht nog steeds een slechte grondwet. Europa heeft dringend bezinning nodig op de manier waarop het verder wil. Als Joschka Fischer indertijd meende dat onder de huidige omstandigheden niets beters dan deze grondwet te verkrijgen was, dan moet men zich ernstig afvragen of al die moeite die men in het project Europa steekt wel vruchten af kan werpen.

Misschien kunnen we dan toch beter stoppen en opnieuw beginnen, met kleinere clubs die wel gezamenlijk iets tot stand kunnen brengen.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp