Banken overleven zonder het vertrouwen dat het publiek en de andere banken in haar stellen niet. Als rekeninghouders massaal hun saldi bij banken opnemen omdat ze bang zijn anders hun geld kwijt te raken gaan banken failliet. Het is een klassieke self fulfilling prophecy.

Dat was het lot van Dirk Scheringa’s Bank. Vertrouwen komt te voet en gaat te paard. De deconfiture van de bank uit Wognum heeft zeker te maken gehad met onethische verkooppraktijken maar toch ook met een irrationeel gebrek aan vertrouwen van de media en het publiek. Meer dan met slechte beleggingen of andere technische fouten van het management. Die fouten zijn bij andere banken in elk geval ook gemaakt en wel op grote schaal. Daarover gaat de rest van dit stukje.

De kernfunctie van banken bestaat uit het onderhouden van het geldverkeer. Daarbij wordt geld dat onmiddellijk kan worden opgenomen en dat in de financiële wereld ‘kort geld’ wordt genoemd op lange termijn uitgezet en belegd. Banken lenen dus niet alleen het geld uit aan de een dat anderen bij hen hebben gedeponeerd, ze maken ook kort geld als het ware langer en dat is een belangrijke functie.

Banken weten dat gemiddeld al dat korte geld lang genoeg bij ze blijft staan om dat mogelijk te maken. Zolang de in- en uitleners van de bank zich normaal gedragen, d.w.z. handelen op grond van hun eigen dagelijkse belangen en behoeften werkt dit prima. Het loopt mis wanneer de klanten ‘als één man gaan handelen’.

Wanneer voldoende klanten tegelijk hun saldi terugtrekken of wanneer voldoende kredieten tegelijk worden opgenomen, en andere banken niet bereid zijn in de liquiditeitsnood te voorzien, dan gaat een bank failliet. Niet omdat er te weinig eigen vermogen is, want daarin veranderd niets door het opnemen of deponeren van geld.

Het faillissement wordt veroorzaakt door een gebrek aan liquiditeit. Men heeft dan korte termijn verplichtingen die staan tegenover rechten en waarden die alleen op langere termijn liquide te maken zijn. Het resultaat is dat men ophoudt zijn opeisbare schulden te betalen en dat betekent faillissement. Die wanverhouding tussen liquide verplichtingen en illiquide vorderingen en assets hebben alle banken en ze gaan daarom allemaal failliet als iemand een succesvolle run op ze organiseert of het publiek in paniek raakt.

Wat de overheden deden tijdens de bankencrisis was liquiditeiten creëren voor de banken en het vertrouwen bij het publiek herstellen. Dat deden ze niet om de banken en hun aandeelhouders ter wille te zijn, maar om de geldcirculatie in stand te houden, die op dat vertrouwen in banken is gebaseerd. Het publiek zag het als het steunen van de bankbedrijven zoals in Duitsland ook Opel en andere belangrijke industriële werkgevers werden gesteund.

Maar dat was niet zo. Het steunen van de banken had een heel andere functie: als het geldverkeer stokt dan staat de hele economie stil en dan is de ramp daadwerkelijk niet te overzien. Daarom was wat minister Bos deed, door achteraf de garanties voor deposito’s te gaan verhogen, ook zo onbenullig. Dat had niets te maken met het in stand houden van het geldverkeer.

Achteraf garanderen helpt niet meer voor het herstel van vertrouwen. Dat was politieke steun kopen van de depositohouders met behulp van de belastingcenten van anderen. Voor zover de nieuwe garanties door de bankwereld zelf moesten worden gefinancierd was het de slechte banken helpen op kosten van de goeie. Maar de banken redden om de geldcirculatie overeind te houden, dat was bittere noodzaak. Dat was wel degelijk het belang van iedereen.

De grote verliezen die in de bankencrisis werden gerapporteerd hebben een andere oorzaak dan het irrationeel verlies van vertrouwen dat bij DSB de oorzaak was van de teloorgang..

Banken vragen zekerheid voor hun leningen. De bekendste zekerheid is de hypotheek. In de VS bestaat het systeem dat hypothecaire leningen uitsluitend kunnen worden uitgewonnen op het onroerend goed waar de hypotheek op rust. Wij kennen dat hier niet maar ook in Europa komen banken in problemen als de waarde van hypothecaire onderpanden minder blijkt te zijn dan de lening die erop verstrekt is. Voor veel hypotheekgevers is hun huis met afstand hun grootste vermogensbestanddeel en als dat wordt uitgewonnen en onvoldoende opbrengt hebben ze vaak alleen nog hun salaris.

Voor de bank betekent dat gebrek aan verhaal verplicht afboeken op de lening. De verliezen komen dus voort uit de daling van de waarde van de onderpanden en uit het daaruit voortvloeiende afboeken op de bijbehorende leningen . Tegenwoordig worden dit soort leningen vaak verpakt in een speciaal soort obligaties die op de beurs verhandelbaar zijn. Daardoor staan ze bij banken niet meer als kredieten maar als effecten te boek. Hiermee worden de als knellend ervaren kredietregels van de centrale banken ontgaan en dacht men tegelijk de risico’s van slechte hypotheken te kunnen spreiden. Dat laatste bleek een vergissing. Wanneer men massaal en systematisch slechte hypotheken construeert, ze in mandjes verpakt en op de beurs slijt, dan heeft men de eigen risico’s wel gespreid maar die van anderen in huis gehaald.

Op het moment dat de markt door kreeg hoe het zat kelderden de koersen van deze obligaties massaal en ontstonden grote verliezen bij alle banken die ze in huis hadden. Dat waren ze intussen bijna allemaal, want een tijd lang was er goed aan verdiend. In Nederland bleek alleen de Rabobank zo slim te zijn geweest om de risico’s ervan te verzekeren, maar helaas bleek de betrokken verzekeringsmaatschappij onder meer hierdoor in de problemen te zijn geraakt. Dat had de Rabobank dus niet geholpen, als de Amerikaanse overheid de betrokken verzekeringsmaatschappij niet uit de problemen had gehaald. Dat was dus eigenlijk puur geluk.

Uit een en ander blijkt dat risico’s niet meer gespreid kunnen worden en verzekerd als ze maar massaal genoeg zijn om de normale werking van de wet van de grote getallen uit te sluiten. Dat is wat er gebeurt wanneer te veel spelers in een markt hetzelfde doen op hetzelfde moment. Daar is geen kruid tegen gewassen.

Dat iedereen opeens hetzelfde doet gebeurde vroeger alleen als er op een markt paniek uitbrak, maar tegenwoordig wordt het gedrag van banken en andere grote financiële partijen bepaald door de computerprogramma’s van hun analisten. Banken hebben allemaal op dezelfde manier opgeleide analisten en die analisten werken allemaal met dezelfde soort computerprogramma’s, zodat ze ook allemaal op dezelfde manier in de markt reageren. Veel minder dan vroeger heffen risico’s zich zelf op doordat iedereen wat anders doet. Ze doen nu allemaal het zelfde en vergroten zo elkaars risico’s.

Dat was een van de oorzaken van de grote verliezen van de afgelopen jaren. Maar verliezen hebben daarnaast een zelfversterkende werking. De banken die verliezen lijden zijn zelf schuldenaren van andere banken. Ook die moeten op hun vorderingen gaan afboeken als niet meer vast staat dat de lening zal worden afgelost. De klanten van de banken komen in de problemen omdat ze niet tijdig en voldoende financieringen krijgen en ook het nakomen van hun verplichtingen wordt dan onzeker. Zo ontstaan secundaire en tertiaire verliezen en een economische spiraal naar beneden.

Banken zijn te ondoorzichtig geworden. Ze kunnen niet meer gecontroleerd worden en weten zelf vaak niet meer wat ze aan waarden en risico’s in huis hebben. Het is nu duidelijk geworden welk gevaar wij daar met zijn allen mee lopen en er moet nu wat aan gebeuren. Het wereldgeldstelsel is veel labieler gebleken dan we allemaal dachten.[1]

---

1. Deze visie was in de jaren na de bankencrisis leidend, maar de gevolgen bevielen veel overheden niet, zodat die zich stilletjes aan onttrokken aan hulp en deelname. Het systeem is daarom kwetsbaarder dan ooit..

---

Dit artikel over banken verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.