Klimaatbericht van Frans Groenendijk over de klimaathoax. Frans fileerde een alarmistisch krantenbericht, en analyseerde de consequenties van journalistiek denken.

Lekker griezelen naar aanleiding van een bericht over de wens geld vrij te maken voor onderzoek in een gevaarlijk deel van de Zuidpool, waar nog bijna geen Amerikanen zijn geweest. Of: waarom we het rekenonderwijs beter toch niet helemaal schrappen.

Dat scholieren in Amsterdam letterlijk de leuze “CO2, weg ermee” aanheffen (ik was oorgetuige, vorige week), valt uiteraard het IPCC (International Panel on Climate Change) niet aan te rekenen.
Ook Gerrit Hiemstra of Dilan Yesilgöz niet. Klimaathysterie is een verdienmodel. Je kunt er geld mee verdienen. Maar minstens zo belangrijk is dat mensen –vooral politici– denken zich er een air van verantwoordelijkheidsbesef mee te kunnen aanmeten. De grotere boosdoeners zijn mijns inziens echter te vinden bij de media en in het onderwijs. Tot en met schoolhoofden of -directies, die kinderen aanmoedigen te gaan spijbelen. En de Schoolinspectie lijkt er helemaal niet tegen op te treden. [1]

Aanleiding voor dit stuk over de relatie tussen politiek en media enerzijds en serieuze wetenschapsbeoefening anderzijds, was een opmerkelijk artikel van een paar dagen geleden waar ik op stuitte dankzij Twitter. Het stond op de website van de Vlaamse krant Het Nieuwsblad. De auteur wordt aangeduid als “lbo” (Initialen, voornaam, achternaam, nickname?) en ook wel opvallend is dat de ‘bron’ vermeld wordt als “RTBF”. De Waalse televisie, zonder verdere aanduiding van het precieze programma… Dit Nieuwsblad heeft een oplage van maar liefst een kwart miljoen en de wikipedia pagina over deze krant is, laten we zeggen: opmerkelijk.

Dat van die clickbait klopt: de kop van het artikel trekt inderdaad de aandacht: Gigantische gletsjer twee keer zo groot als België dreigt los te komen van Antarctica: zeeniveau kan tot 3 meter stijgen.

Mijn aandacht werd in eerste instantie natuurlijk getrokken door die nogal onwaarschijnlijk klinkende 3 meter stijging, maar in tweede instantie vooral door dat ‘dreigt los te komen’. Hoezo komt een gletsjer los? Wanneer het om de poolgebieden gaat denk je bij ‘loskomen’ waarschijnlijk als eerste aan ijsbergen, die al in het water drijven. Zodoende las ik ook heel wat commentaren op dat artikel waarin erop gewezen wordt dat de zeespiegel niet stijgt wanneer ijsbergen smelten. Dat klopt, maar ondanks dat het woord wel gebruikt werd in de titel dachten velen dus niet aan loskomende gletsjers. Niet zo heel gek, want wat waren dat ook alweer? Wikipedia – voor dit soort definities meestal wel betrouwbaar – zegt het zo:

Een gletsjer is een ijsmassa die gevormd wordt uit sneeuw dat op land terechtkomt. (…) Kenmerkend voor gletsjers is dat ze bewegen onder hun eigen druk, als heel langzaam stromende rivieren. Gletsjers bedekken circa 15 miljoen km² aardoppervlak, dat komt overeen met ongeveer 10 % van het landoppervlak.

Anders gezegd: een groot deel van alle ijs op Antarctica is gletsjer-ijs. En dat ijs glijdt dus, dag na dag, eeuw na eeuw, millennium na millennium, langzaam de zee in, terwijl het dag na dag, eeuw na eeuw, millennium na millennium, aangroeit door de vallende sneeuw die door de kou en de druk van het eigen gewicht ijs wordt. Dus nogmaals: hoezo ‘loskomen’?

Hebben de Zuiderzeewerken de overstromingen in Bangladesh verergerd?
Het blijkt te gaan om een verhaal over de Thwaites-gletsjer, beter gezegd over een ‘gat’ aan de onderkant daarvan. Over de grootte van de gletsjer als geheel zijn zo effe snel googelend verschillende schattingen te vinden: ze variëren tussen de 60.000 en 180.000 km².

Uit dat ‘gat’ is volgens een nauwelijks minder alarmistisch getoonzet artikel in USAtoday in de afgelopen drie jaar al zo’n 14 miljard ton water gestroomd. Circa 14 miljard kubieke meter dus. Het gat – waarvan de vorm ergens in de buurt van een paraboloïde of een kegel(top) zal zitten– zou zo’n 300 meter hoog zijn. Grofweg ligt het vloeroppervlakte van dat gat dan dus in de orde van grootte van: 14.000.000.000 -/- 100 = 140.000.000 m² = 140 km². Zeg 14 bij 10 km.

Best een groot gat, wel. Ongeveer 1/10 van de oppervlakte van de IJsselmeerpolders.

De diepte van de Zuiderzee was gelukkig veel minder dan een tiende van de hoogte van dat gat. Helaas had die slok Zuiderzeewater dan weer niet de vorm van een kegel of paraboloïde; meer die van een aquarium en dan heb je niet te maken met die factor 3 uit de formule voor de inhoud van een kegel (V = (π r^2) -/- 3).

Maar we kunnen het niet ontkennen: onze Zuiderzeewerken hebben ervoor gezorgd dat de overstromingen waar men in Bangladesh sinds mensenheugenis mee kampt, ernstiger zijn geworden. De invloed is misschien wel een kwart van wat dat gat onder de Thwaite gletsjer veroorzaakt. Gelukkig hebben wij tientallen jaren gedaan over onze droogleggingen, anders had Bangladesh vast al een miljardenclaim bij ons neergelegd. Misschien moet onze landsadvocaat toch maar vast contact zoeken met iemand die kan rekenen, voor het geval dat…?

Wereldwijde zeespiegelstijging door het angstaanjagende gat
Die 14 miljard ton water van dat gat, zo’n beetje op de overgang van land en zee, schijnt dus reeds gezorgd te hebben voor een stijging van de zeespiegel: het ging immers om ijs dat (deels??) op het land lag en niet al in zee dreef.

Maar hoe groot was die stijging door het ontstaan van dat gat nu eigenlijk? Dan moet je berekenen wat er gebeurt wanneer je een volume (hier 14 miljard kubieke meter) uitstrijkt over een oppervlakte (hier zo’n 350 miljoen vierkante kilometer: het totale wateroppervlakte op onze planeet). De som is niet heel ingewikkeld.

In meters: 14.000.000.000 -/- 350.000.000.000.000 = 14 -/- 350.000 = 0, 00004m. Oftewel 4 honderdste van een millimeter in drie jaar tijd…. Anders gezegd: als dat nog duizend jaar zo zou (kunnen) doorgaan, zorgde dat ene gat al voor een zeespiegelstijging van maar liefst 4 centimeter! Nog maar eens een relativering daarbij met een Nederlandse bril op: bij de watersnoodramp van 1953 kwam het water meer dan 4 meter boven het NAP uit…

Nadat ik deze berekening gemaakt had, dacht ik: zo klimaat-hysterisch dan wel klimaat-leugenachtig kan toch niemand zijn? Dus ik voerde de berekeningen nog eens uit en ik kwam op dezelfde getallen. Dus bekeek ik andere bronnen. Maar ook betrouwbaarder ogende bronnen hadden het over diezelfde luttele 14 miljard kubieke meter in drie jaar. Deze bron bijvoorbeeld, van de Science Daily.

Tewaterlatingen
Hoe is het nu mogelijk dat er naar aanleiding van informatie over dat bijzondere gat, berichten verschijnen waarin sprake is van 60 cm of zelfs drie meter stijging van de zeespiegel? Nog niet zo heel lang geleden gingen er, als het niet vlotte met de tewaterlating van een duizenden tonnen wegend schip, wel eens een paar mannen aan de slag op de helling, gewapend met mokers of zespersoons ramblokken, om tegen een keg te gaan slaan die dat complete schip tegenhield.

Het blijkt nu dat die informatie over dat enge gat, geleid heeft tot de vraag of het in zee storten van dat ijs rondom, inclusief bóven dat gat, eenzelfde rol zou kunnen spelen als zo’n keg bij een tewaterlating? Dat gat beslaat ongeveer een promille tot mogelijk een kwart procent van de oppervlakte onder die gletsjer. Dus zó absurd is het niet om met die vergelijking met die keg te komen. Nu is het complete bestaan van dat gat niet zo lang geleden ontdekt, met een nieuw soort radar vanuit satellieten.

De crux is dat er meer kennis is en er dus meer scenario’s te bedenken zijn van mógelijke catastrofes.
Die voorspelling van 60 cm stijging bleek volgens dat Science Daily artikel te corresponderen met de mogelijkheid dat die complete, kolossale gletsjer in de oceaan zou kunnen glijden zoals een schip van een helling. Die stijging met drie meter correspondeert met de mogelijkheid dat er nog een stel aangrenzende gletsjers mee zouden komen!

Scenario’s: van worst case tot griezelfilm
Maar waarom ophouden bij een paar aangrenzende gletsjers? Waarom gaan niet alle gletsjers als dominostenen aan het schuiven? Je kan nog lekkerder huiveren met National Geographic: met tekeningen van de wereldkusten als alle ijs smolt. Dat is iets dat volgens sommige voorspellingen reeds binnen luttele duizenden jaren zou kunnen plaatsvinden! Bangladesh en Nederland zouden –hallo meneer Timmermans!– inderdaad vrijwel geheel onder zeeniveau komen te liggen en De Krim zou honderden kilometers bij Rusland vandaan liggen.

Lichtpuntje: over die claim vanuit Bangladesh zouden we ons waarschijnlijk geen zorgen meer hoeven maken.

Er zou trouwens ook wel een compleet continent te voorschijn komen vanonder het Zuidpoolijs: beduidend groter dan Europa. Als het gewicht van al dat het ijs eraf ging, zou de hele tektonische plaat misschien ook nog wat omhoog komen! Wie weet? In ieder geval ingrediënten genoeg voor een peperdure, avondvullende Hollywood-film. Een leuk einde zou misschien kunnen zijn de ontdekking van overblijfselen van Atlantis. Inspiratie valt verder op te doen door de film Planet of the Apes te bekijken, vooral die slotscène. Aan de remake alleen is al meer dan 300 miljoen euro verdiend door de makers!

Maar weer serieuzer: waarom zou dat instortende gat zich verhouden tot die hele gletsjer als zo’n tegenwerkende keg bij de tewaterlating van een schip? Er is weinig aanleiding om dat te veronderstellen: de kennis over het bestaan van dat gat zelf is pas recent opgedaan, laat staan dat we weten hoe de grond onder de gletsjer als geheel er precies uit ziet. Maar uitsluiten kunnen we het niet helemaal, en dus willen wetenschappers daar graag nader onderzoek naar doen. Daarover, en over het feit dat heel dat gebeuren ingewikkeld in elkaar zit en het een extra onbekend gebied is, ging dat artikel in Daily Science.

Meer kennis en verontrustender scenario’s
Ik heb de overdrijving verder overdreven. Met een beetje overdrijven is niet zoveel mis. Het probleem is echter dat velen niet lijken te (willen) beseffen dat meer kennis onontkoombaar leidt tot meer, waaronder ook verontrustender scenario’s.

Ik wil hier benadrukken dat dit onontkoombare effect van serieus wetenschappelijk onderzoek niet alleen opgaat voor zaken die met het zonnestelsel of het klimaat te maken hebben.

Anderhalf jaar geleden bestudeerde ik een boek over de cellen van het menselijk lichaam en maakte ik onder andere kennis met de sensationele endosymbiontentheorie. In combinatie met extra informatie over vaccinaties en over het verbazingwekkend hoge potentiaal-verschil over de absurd geringe afstand gevormd door de dikte (dunte zou een beter woord zijn) van de celwand, drong ineens door hoe ontiegelijk kwetsbaar ons lichaam eigenlijk in elkaar zit.

Waarom sterft bij wijze van spreken je hand niet af als je een batterijtje vastpakt, waarom wordt je niet doof van een draadloze telefoon, waarom overleef je een rit in een elektrische auto? Wanneer je op de verkeerde manier omgaat met dat soort nieuwe inzichten, doe je bij wijze van spreken nooit meer een oog dicht.

Overdosis
Het (preciezer) kunnen formuleren van angstaanjagende scenario’s op basis van groeiende kennis, mag geen reden zijn om verder onderzoek te willen afremmen. Waar we wel van af moeten is de afschuwelijke oververtegenwoordiging van politici en andere beleidsbepalers die ‘niets hebben’ met exacte wetenschap en daarom als een blok vallen voor absurde claims over 97% overeenstemming! En dan overeenstemming niet over een specifiek onderwerp van studie, maar over het complete verhaal van de alarmisten.

Ietsje specifiekere onderwerpen kennen al een grote variatie in zekerheid. Aan de ene kant heb je het vraagstuk van het überhaupt bestaan van zoiets als broeikasGASeffecten. Daarnaast heb je de oorzaak en gevolg-relatie tussen concentratie CO₂ en opwarming, de betrouwbaarheid van allerlei metingen en modellen. Aan het andere uiterste heb je – ervan uitgaande dat het verhaal van de alarmisten dat opwarming erg is en de concentratie van CO₂ daar een hoofdoorzaak van is, klopt – te maken met de vraag of verminderen van de uitstoot dat hele gebeuren weer netjes terugdraait. Nog even afgezien natuurlijk van de vraag of je er politiek verstandig aan doet om gewoonweg je ogen te sluiten voor het feit dat de landen die de grootste bijdragen leveren aan de hoeveelheid CO₂ dat Parijse akkoord niet getekend hebben.

Ik verdenk de grote meerderheid van de politici en een nog groter deel van de journalisten ervan dat ze veronderstellen dat het intelligentie verschil tussen gemiddelde academici en niet-academici groter is dan dat tussen middelmatige academici en geniale toppers! Veel van dit volk zou, als ze minder ‘religieus bevlogen’ zouden opereren, al heel wat op kunnen steken via Kennislink.

Een stuk als dit: IJs op Antarctica smelt aan de onderkant, heeft weliswaar ook een wat alarmistische toon, maar besluit gewoon met:

Echt dramatisch is het gelukkig ook weer niet. Weliswaar komt nu al ongeveer honderd miljard ton ijs per jaar van Antarctica in zee terecht, maar dat levert slechts een zeespiegelstijging op van 0.3 mm per jaar – ongeveer 10% van de totale stijging op dit moment. De tijdschaal waarop het belangrijk wordt bedraagt waarschijnlijk duizenden jaren, maar omdat bij dit soort processen alles met alles samenhangt is het wel belangrijk deze mechanismen te doorgronden.

(Check voor wie niet bang is voor rekenen: 7 * 0,04 ≈ 0,3)

---

1. In België is het nog gekker Scholieren staken tegen verplicht spijbelen voor een klimaatmars.