De Europese Unie verblijdt straks alle automobilisten met een zwarte doos in hun auto, om te voorkomen dat er te hard wordt gereden. Dankzij camera’s en software zal de computer vooralsnog alleen ingrijpen of waarschuwen.

In grote lijnen betekent dit dat de computer van de auto gaat bepalen wat de passende snelheid is voor een gegeven weg. Dat hangt niet alleen af van de geldende maximumsnelheid, maar ook van weersomstandigheden, de conditie van de weg en de aandacht van de bestuurder. Heb je haast? Dan heb je pech gehad. En wordt de bestuurder continu met waarschuwingstonen en flitsende lampjes geconfronteerd of komt het gaspedaal omhoog om hem ervan bewust te maken dat hij eigenlijk fout bezig is.

In 2019 vielen er volgens de EU bijna 23.000 doden op Europese wegen. Hoofddoel is een halvering van de verkeersdoden tegen 2030. Naar schatting veroorzaakt te hard rijden 10 tot 15 procent van alle botsingen en zo’n 30 procent van alle dodelijke botsingen zou door een te hoge snelheid komen. Daarom worden er al decennia maatregelen getroffen om de auto af te remmen, zoals met maximumsnelheden, drempels en versmallingen in de weg. Vanaf deze zomer komt er echter een nieuwe maatregel die bestuurders moet afremmen: de intelligente snelheidsassistent.

Er is niet één soort van Intelligent Speed Assistance (ISA). Autofabrikanten kunnen kiezen uit vier systemen, variërend van irritante geluidjes tot een systeem dat daadwerkelijk het motorvermogen beperkt. De Europese Commissie zelf noemt deze laatste functie een snelheidsbegrenzingssysteem. Wie het gaspedaal wat dieper indrukt, kan dat echter omzeilen. Een harde snelheidsbegrenzer is het dus niet.

Alle auto’s die vanaf 6 juli 2022 voor het eerst op de markt verschijnen, moeten dan met ISA zijn uitgerust. De Volkswagen Golf die je nu kunt kopen is nog niet aan de beurt. Komt er na 6 juli een nieuwe Golf-versie uit, dan moet deze het wél krijgen. Pas vanaf 7 juli 2024 moeten álle auto’s die nieuw te koop zijn, ermee worden uitgerust, dus ook auto’s die al voor juli 2022 te koop waren. Het gaat bij beide datums alleen om auto’s die nieuw bij de dealer staan, al verkochte auto’s vallen er buiten.

De Europese Commissie zegt zelf dat ‘ondanks de functionele verschillen, alle vier verschillende ISA-systemen ‘veilig en doeltreffend worden geacht’. ISA werkt met alleen gps-gegevens, camera’s voor verkeersbordherkenning die vooraan in de auto zijn gemonteerd of een combinatie van beide. De auto’s verzamelen daarom data over hoe de assistenten worden gebruikt. De auto’s moeten ‘informatie over rijden onder reële rijomstandigheden’ verzamelen, waarbij deze informatie ‘algemeen’ moet zijn en niet gekoppeld mag worden aan ‘individuele motorvoertuigen of bestuurders’.  Auto’s worden duurder door toevoeging van een nieuw systeem, de consument betaalt uiteindelijk de rekening.

De lobby van autofabrikanten schrijft dat ‘systemen die voorkomen dat bestuurders te hard rijden, in de praktijk nog te veel false warnings laten zien’. Het probleem met borden is dat vandalen, het weer en vuil ervoor kunnen zorgen dat borden niet te lezen of zelfs afwezig zijn. Ook kunnen borden onduidelijk zijn, omdat ze bijvoorbeeld dicht bij een snelweg staan, maar eigenlijk van toepassing zijn op een parallelweg. Matrixborden kunnen ook spontaan een andere snelheid aangeven, omdat er even verderop bijvoorbeeld een ongeval is geweest.

Zo zijn autofabrikanten niet verplicht om rekening te houden met verschillende omstandigheden, zoals aanhangwagens en variërende snelheidslimieten. Bij dit laatste kun je denken aan wegen waar de maximumsnelheid bij nat wegdek lager is dan anders. Dit probleem geldt in Nederland ook omdat hier op veel snelwegen ’s avonds en ’s nachts harder mag worden gereden dan overdag.

Opslag data
Hoewel alleen bij een ongeval de gegevens daadwerkelijk worden opgeslagen (de laatste dertig seconden voor de impact en tien seconden erna) en bijvoorbeeld gesprekken tussen de inzittenden niet, roept de maatregel veel privacyvragen op. De gegevens mogen alleen worden geraadpleegd door nationale overheden en door de autofabrikanten zelf om onderzoek te doen naar de oorzaak van een ongeval. Verzekeraars zouden er niet bij kunnen, verzekert de EU. Maar critici vrezen dat dit in de toekomst zeker het geval zal zijn.

Ook verplicht vanaf 6 juli in nieuwe auto’s zijn verbeterde gordels, een achteruitrijcamera, een noodremsysteem, parkeersensoren, rijbaanassistentie, vermoeidheids- en smartphonegebruik-waarschuwingssystemen, een voorruit met veiligheidsglas om zwakke weggebruikers bij aanrijdingen te beschermen en voorbereidingen voor een alcoholslot. Hoewel bestuurders zich voorlopig kunnen afmelden voor het gebruik van de functie, vrezen privacyadvocaten dat de technologie verplicht zal worden zodra deze naar behoren is uitgerold. De EU en haar lidstaten zijn er immers niet vies van, zo veel hebben ze de afgelopen jaren wel laten zien.

Wie geen zin heeft in een Big Brother-achtige blackbox moet dus op tijd een nieuwe of tweedehands kopen, één die héél lang meegaat, of een motorfiets. Naast de invoering van ISA-systemen voor nieuwe auto’s wil de EU in 2024 vergelijkbare software verplichten voor reeds bestaande auto’s. Hoe dat praktisch in z’n werk moet gaan is echter niet duidelijk. Logistiek zal dat een enorme operatie worden. Men lijkt bovendien vergeten te zijn dat er een groot deel van het wagenpark is dat de software helemaal niet kan accepteren. Alleen in een volledig gemoderniseerd, elektrisch wagenpark kan de invoering van ISA echt slagen. Gelukkig is die toekomst nog ver weg.

Overmatige overheidscontrole
Deze operatie illustreert nog eens te meer de gapende kloof tussen het bestuur in Brussel, de lidstaten en de burger, die bijvoorbeeld met spoed naar het ziekenhuis rijdt of even (te) snel en veilig een plotselinge vrachtwagen moet inhalen. De overheid moet niet alles willen weten en controleren. Ook verzekeringsmaatschappijen en de fiscus zullen er als de kippen bij zijn om met het vergrootglas je te analyseren en zaken in hun voordeel aan te passen. Zelfs de echtscheidingsadvocaat zal misschien data kunnen opvragen om zaken bewijzen.

Ga er ook maar van uit dat wanneer dankzij ISA de staatsinkomsten uit snelheidsboetes drastisch teruglopen. Maar goed, met zo veel data kun je dit eenvoudig in een kilometerheffing verrekenen. Of wanneer de politie een rondje fotograferend door de stad rijdt en alle auto’s met openstaande bekeuringen gewoon stop zet. Of parkeertijd overschreden? Automatisch een boete in de brievenbus.

Volgens de handige Harry’s op Twitter biedt ISA ook een kans: “Heb zojuist een lading gps-jammers besteld voor in je sigarettenaansteker, handel!”. Die zullen dan dus wel rap verboden worden…

---

Meer over vreemde overheidsbemoeienis met verkeersdoden als excuus vindt u hier.