De nieuwe Turkse koers lijkt de EU in grote verwarring te zullen brengen. Ook de grote demonstratie van 30.000 Turken in Keulen vóór de politiek van Erdogan dit weekend speelt daarin een rol. Is hierin een logische aanpak te ontwaren? En zo ja, wat is dan de redenering er achter?

De Turkse druk op de EU is al langer groeiende voor haar wensen, maar afgelopen week lijkt zij opnieuw in een stroomversnelling belandt. De Turkse couppoging en de nasleep lijkt daarvoor eerder een excuus dan de achterliggende reden. Want dat de EU zou gaan steigeren bij de huidige Turkse ontwikkelingen was niet ingewikkeld te voorspellen. Dat moet men in Ankara begrepen hebben, zodat de extra druk nu weinig zoden aan de dijk kan zetten, tenzij er een factor in het spel is die tot nog toe buiten beschouwing is gebleven. Het geloof dat men Brussel vanuit Ankara in de tang had met die migratiedeal is daartoe naar mijn idee onvoldoende.

Die extra factor zou kunnen zijn, dat Erdogan de Turken wil voorbereiden op een EU-blokkade van de zo gewenste – en door Ankara al aan de Turkse bevolking beloofde – afschaffing van de visumplicht van Turken die naar EU-gebieden willen. Dat mogelijke lidmaatschap van de EU was al die tijd al iets dat in een verre toekomst leek te liggen, en kan dus geen factor zijn geweest. Maar de afschaffing van die visumplicht alleen lijkt te weinig belangrijk om op voet van oorlog met de EU te komen. En de huidige koers van Ankara riekt daar naar.

Obama
De factor die naar mijn gevoel ontbreekt is die van de USA. Meer specifiek: de regering-Obama. Dat de USA een belangrijk, wellicht dè belangrijkste, propagandist van een EU-lidmaatschap van de EU is mag als bekend worden verondersteld. Maar wat gebeurt er als Donald Trump in november tot president gekozen wordt? Trump lijkt Turkije – en zeker het islamisme dat Erdogan voorstaat – weinig gunstig gezind. Het is alleszins mogelijk dat de regering-Erdogan daarop nu voorsorteert.

Dat Donald Trump in november zal winnen van Hillary Clinton lijkt zoals de zaken nu liggen waarschijnlijker dan het omgekeerde. Dat zal men in Ankara ook beseffen. Ook de druk op de regering-Obama lijkt de laatste tijd door Turkije te worden opgevoerd – door de schijn te wekken dat het land wellicht de NATO zou kunnen verlaten ten faveure van een aansluiting bij de Russisch-Chinese as. De Amerikaanse strategen zouden dat als een ernstige klap voor de Amerikaanse strategie in het MO beschouwen. Of het dat ook is is een tweede, maar dat doet er hierbij niet zozeer toe. Elke defectie vanuit de NATO naar Rusland is een klap die het prestige van de USA zal aantasten.

Rusland
Resteert de vraag: is het in Russisch belang om dit aan te moedigen? Op korte termijn zeker. Niet alleen de klap voor het prestige van Obama lijkt in het belang van Rusland, maar het zou het NATO-wapengekletter in Oost-Europa degraderen tot het lawaai uit de kinderkamer. Het is onmiskenbaar dat de NATO tegen een oorlogsdreiging aan opereerde het afgelopen jaar. De defectie van wat men altijd de zuidflank van de NATO noemde vereist een volledige nieuwe strategische herevaluatie binnen de NATO. Daarmee is men tenminste wel een jaartje zoet.

Op de langere termijn is dit voor Rusland echter evenmin interessant. Turkije als bondgenoot is voor de Russen even begerenswaardig als de Italianen als Duits bondgenoot in WO1. Als Turkije de NATO verlaten zou, is wat de Russen betreft een belangrijk doel bereikt. Een volledige wisseling van loyaliteit van Turkije is niet zo vreselijk begerenswaardig voor Putin c.s., aangezien de toestanden die dat geven zou Rusland eerder problemen geven dan dat ze strategische doelen zou realiseren.

Maar met een mogelijke president Trump aan het hoofd van de USA is het niet ondenkbaar dat deze met Putin overeen zou kunnen komen Turkije te neutraliseren – in ruil voor afzien van een volledige Turks-Russiche alliantie. Daarmee zou de ergste angst van Turkije uitkomen, aangezien haar ambities dan door beide grootmachten worden gekortwiekt, en dit haar rol in het MO voorlopig onmogelijk zou maken.

Turks belang in EU
Maar indien Erdogan vóór die tijd een binding met de EU tot stand zou kunnen brengen, dan is president Trump niet langer in de gelegenheid Turkse manoeuvres tegen te houden. Dat zouden de Europeanen niet accepteren.

Dit scenario staat of valt met een diplomatieke capitulatie van de EU voor de Turkse druk. Het zou een wilde gok kunnen blijken, maar de machtsgreep door Erdogan in Turkije zal de verhoudingen in de oostelijke helft van de Middellandse Zee hoe dan ook sterk veranderen. Anders dan de Turkse generaals die zichzelf altijd als hoeders van de nalatenschap van Atatürk zagen, is Erdogan er niet de man naar de macht weer in te leveren door een volledige terugkeer naar democratie als het land tot rust gekomen is. Maar de vestiging van een sultanaat-Erdogan kan evenmin zonder gevolgen blijven voor de verhoudingen binnen de NATO. Tenzij Erdogan voordat de EU hem tegenhoudt zich binnen zou weten te dringen in de machtsstructuren van de EU.

Een vinger, een teen, tussen de deur in Brussel zou voor hem voldoende kunnen blijken om niet uiteindelijk te worden verpletterd tussen de USA en Rusland die weinig op zullen hebben met een onafhankelijke derde speler bij hun spelletjes in het MO en om de wereldmacht.