De onvrede onder de bevolking over de politiek heeft volgens Toon Kasdorp andere wortels dan politici in Den Haag gemeenlijk aan nemen.

Pim Fortuijn heeft ons laten zien hoe gemakkelijk het fout kan lopen met een nieuwe partij. Het begon met mensen die er genoeg van hadden dat men hun problemen wegredeneerde of domweg over het hoofd zag. Het eindigde met een soort opstand tegen de overheid in alle lagen van de bevolking. Maar de partij Lijst Pim Fortuyn viel weer even snel uit elkaar als hij was ontstaan.

Dat was maar goed ook want uit haar optreden in de Kamer en de regering bleek dat ze er niets van zou hebben gebakken. Ze had geen duidelijke plannen en wat er aan ideeën van Fortuijn op schrift stond werd na zijn dood door zijn voormalige aanhang volkomen genegeerd. Het blijft aan de andere kant waar dat de overheid die we hebben te kort schiet en dat zij de controle over haar eigen apparaat lijkt te zijn kwijtgeraakt. Twee, niet eens zo belangrijke voorbeelden.

• Voorbeeld 1 – Wie er een studie van wil maken kan zonder moeite leven van alle subsidies die verkrijgbaar zijn en voor anderen zijn bedoeld. Dat terwijl doorgaans de doelgroep zelf van het bestaan niet af weet. Het is allemaal te ingewikkeld en te ondoorzichtig. Dat er op grote schaal misbruik wordt gemaakt van subsidies en uitkeringen  ligt voor de hand. Het kan, en dus gebeurt het.
• Voorbeeld 2 – Het kan je tegenwoordig overkomen dat je een brief naar een overheidsinstantie stuurt,  naar het adres uit het telefoonboek en op de internetsite en dat je hem dan onbestelbaar terugkrijgt. Opbellen hoe het zit helpt niet, want je telefoontje komt niet bij de instantie maar bij een call center terecht en daar weten ze zulke dingen niet. Ze kunnen je wel doorverbinden met een andere instantie, en hup voor je ja of nee kunt zeggen sta je in de wacht en wordt je na tien minuten verbroken.

Dat zijn de zaken die de mensen meer ergeren dan politieke besluiten waar ze het niet mee eens zijn. De politiek schijnt niet te begrijpen dat ze het adres zijn van de overheid. Het is de politiek die voor het doen en laten van de overheid verantwoordelijk wordt gehouden omdat zij geacht wordt de overheid aan te sturen. Maar wat al die geërgerde mensen zich op hun beurt onvoldoende realiseren is dat het allemaal nog veel erger kan en waarschijnlijk ook erger worden zal als de aanhang van Wilders aan de macht zou komen.

Daarbij denk ik niet aan het gevaar dat Wilders de controle over zijn eigen partij zou verliezen, zoals laatst iemand in de Volkskrant veronderstelde. Wie de statuten van zijn beweging erop naleest en Wilders ziet opereren komt snel tot de conclusie dat hij in dat opzicht verstandiger is dan Fortuijn en Verdonk. Maar het blijft natuurlijk wel een allegaartje en erg kwetsbaar voor een aanslag op haar leider of een andere vorm van diens defungeren.

Een partij die alleen maar ‘tegen’ is werkt niet goed. Dan is er te weinig dat de leden en kiezers bindt. Politieke partijen zijn er niet voor niets. Een partij vertegenwoordigt als het goed is een grote bevolkingsgroep en haar leden streven gedisciplineerd de doelen na, die binnen de groep leven. Zijn partijleden niet gedisciplineerd en werken ze niet binnen het partijverband  dan verliezen ze hun invloed, worden niet meer op verkiesbare plaatsen gezet en verdwijnen van het toneel. Ze mogen daarnaast ook wel persoonlijke doelen en ambities hebben, maar alleen binnen het kader van de groepsbelangen. Dat maakt partijen berekenbaar en zorgt ervoor dat er verband blijft bestaan tussen de overheid en de diverse bevolkingsgroepen die door de partijen worden vertegenwoordigd en die met hun allen de samenleving vormen.

Daarbij is het nodig dat aan twee voorwaarden voldaan wordt:

1. de politieke partijen kunnen op de essentiële punten bepalen wat de overheid doet
2. de band tussen de partijen en hun achterban blijft bestaan.

Aan beide voorwaarden wordt tegenwoordig maar in beperkte mate voldaan en daarom knarst het politieke bestel.

Dat partijen het contact met de eigen doelgroep kwijt raken heeft een aantal oorzaken. De doelen waarvoor ze ooit zijn opgericht zijn intussen bereikt of hebben hun relevantie verloren. Nieuwe vervangende doelen hebben iets kunstmatigs. De mensen lopen er niet warm voor.

Voor de mensen uit de doelgroep zijn  de politieke partijen waarvan de houdbaarheidsdatum is verstreken niet meer van groot belang. Ze stappen gemakkelijk over naar een andere partij en voelen tegenover geen ervan een verplichting. In plaats van een hechte band met de achterban aan wie ze hun stemmen danken ontwikkelen partijen nu een band met de omgeving waarin ze werkzaam zijn. Dat wil zeggen: met Den Haag.

De mensen met wie de Kamerleden en de ministers dagelijks verkeren zijn de hoge ambtenaren, de journalisten, de vertegenwoordigers van de maatschappelijke organisaties en de leden van de diverse bestuursorganen en colleges. Dat hele conglomeraat vormt de wereld waarin de politici leven en waarbinnen ze hun carrière maken. Ze denken dat hun wereld de echte wereld is, maar ten onrechte. De Haagse saamhorigheid brengt mee dat een VVD’er en een  PvdA’er meer begrip hebben voor wat de ander  beweegt dan voor hun kiezers. Zo kon het gebeuren dat de politiek en bloc een tijdlang genegeerd heeft wat de mensen in het land nauw aan het hart bleek te liggen, de problemen met de integratie van de allochtonen.

Plasterk probeerde  een verklaring te geven voor dat verschijnsel: ‘De partij is het contact met de achterban uit de volkswijken verloren doordat ze voor een belangrijk deel bestaat uit hoogopgeleide mensen’, zei hij. Maar dat is de reden niet. PIeter JellesTroelstra en Domela Nieuwenhuizen waren net zulke hoog opgeleide mensen als Plasterk  zelf. Daar zit het hem niet in.

Het probleem speelt bovendien niet alleen voor de PvdA, maar voor alle traditionele partijen met een traditionele achterban. De PvdA [1] zit in de regering en roert zich daar meer dan het CDA. Daarom krijgt zij de hardste klappen van het ontevreden publiek. De PvdA vertegenwoordigt bovendien meer dan de andere partijen het bestel en heeft de meeste leden onder de functionarissen in Den Haag. De bezwaren van de bevolking zijn gericht tegen Den Haag, meer dan tegen de partijen afzonderlijk. Het is daarom dat zij zich tegen de PvdA richten, maar het is Den Haag dat zich zal moeten aanpassen.

Bij de laatste kabinetsformatie constateerde het CDA meteen na de verkiezingen dat er met de SP niet te regeren viel als je de verkiezingsprogramma’s van de twee partijen vergeleek. Dat was op zich wel juist, die twee waren onverenigbaar, maar dat gold voor de programma’s  van wel meer partijen die vervolgens toch samen zijn gaan regeren.

Wat alle partijen in hun programma’s hadden behoren te zetten en waar ze zich allemaal op zouden moeten kunnen verenigen is een revisie van de overheid met als doel het land weer daadwerkelijk regeerbaar te maken. Dat is wat veel mensen in het land zouden willen en wat populistische partijen als die van Wilders en Pechtold overbodig zou maken.

---

1. Toen dit stuk geschreven werd wel, en de huidige regering illustreert daarom het punt des te sterker (RED)

---

Dit artikel over de onvrede over ‘Den Haag’ verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp