De SER komt vandaag met een rapport, over “Uitgesteld leven”, meldde de NOS gisteravond op Teletext. Het berichtje was vanmorgen al verdwenen. Dan weet u het wel.

Het is namelijk slecht nieuws, zowel voor het kabinet als voor andere beleidsmakers in Nederland. Toen ik er naar keek vroeg ik me af of men bij de SER de implicaties wel begrijpt? Het is weinig minder dan een erkenning dat het beleid dat de afgelopen vijftien jaar is gevoerd de middenklassen in ons land heeft vernietigend door de opvolging en instroom van onderaf sterk te bemoeilijken. Iedereen mag tegenwoordig dan hoogopgeleid zijn, maar slechts weinigen zijn in staat een salaris te verwerven dat je bij die status verwacht.

Het Teletext-berichtje dat de NOS er over schreef gisteravond leek zelfs een beschuldigende vinger te wijzen naar de jongeren zelf, die een uitgesteld leven zouden verkiezen boven de veilige gezapigheid van de lagere middenklassen met een huisje-boompje-beestje. Jongeren dit, jongeren dat. Dat impliceert ten minste een eigen keus. Het is ook wel een beetje de schuld van de arbeidsmarkt en studieschulden, maar toch vooral een eigen keuze is de indruk die je er aan over houdt:

Dat beeld dat hier geschapen werd deugt niet. Zoals vaker zien we op de NOS-site een heel ander beeld naar voren komen. Daaruit blijkt dat de mogelijkheden worden beperkt:

Volgens de SER bereiken millennials later in hun leven mijlpalen zoals het kopen van een huis, het starten van een gezin en het opbouwen van een pensioen dan eerdere generaties. “Deze mensen leven een uitgesteld leven”, zegt SER-voorzitter Mariëtte Hamer.
Het uitstelgedrag is deels een gevolg van de economische realiteit (mijn vet, H.). Jongeren hebben vaker dan vroeger een flexbaan en krijgen gemiddeld pas op hun 27ste een vast contract, drie jaar later dan tien jaar geleden. Hierdoor verdienen ze minder en bouwen ze minder pensioen op.

Maar ook ‘het grootkapitaal’ krijgt een veeg uit de pan, terwijl je je de realiteitszin daarvan af vraagt:

Door studieschuld en tijdelijke contracten krijgen jongeren bovendien moeilijker een hypotheek en zijn ze aangewezen op dure huurwoningen in de vrije sector. Hierdoor gaat een groter deel van hun inkomen naar woonlasten. Ze verlaten gemiddeld later het ouderlijk huis en kopen later dan eerdere generaties hun eerste woning.
Dat komt ook doordat steeds meer huizen worden opgekocht door beleggers, die de woningen vervolgens verhuren. Dit laat minder woningen over voor starters én drijft prijzen op.

Het is goedkoop om het grootkapitaal alvast de schuld te geven, maar het argument deugt niet. Je kunt niet èn aangewezen zijn op dure woningen in de vrije sector èn later het ouderlijk huis verlaten als oorzaken aanvoeren. Dit riekt eenvoudig naar omstandigheden die minder gunstig zijn dan die voorheen waren. Goedkope hypotheken? Die bestaan nauwelijks nog. Vroeger kreeg je die al als je een vaste baan had, welke dan ook. De rest kwam vanzelf. Met het bestrijden van hypotheekbubbels is de weg naar een eigen huis er niet eenvoudiger op geworden. Ander punt dat ik niet genoemd zie: sparen gebeurt nauwelijks nog, en dat valt de jeugdigen weliswaar aan te rekenen, maar het is hen ook niet geleerd. Zeker aangezien sparen het nemen van een voorschot is op een latere hypotheek. Maar eigen geld meebrengen als je je eerste huis gaat kopen? Het is zeldzaam geworden, evenals goede startbanen waarmee voor banken nog voldoende economische zekerheid is om een hypotheek te verschaffen.

Maar waarom wordt sparen al langere tijd niet meer gestimuleerd? Omdat het uitgeven van geld goed is voor de economie! De SER heeft hier boter op haar hoofd. Wat dat betreft ben ik het naar de letter eens met de woorden van Hamer hierover:

Hamer pleit voor het instellen van een generatietoets bij het maken van nieuwe wetten. “Als je bijvoorbeeld het leenstelsel neemt. Je zou dan niet alleen moeten kijken naar de effecten op het onderwijs, maar ook naar wat het betekent voor de rest van de levens van jongeren. Wat betekent het voor een krijgen van een baan. Wat betekent het voor je psychische gestel dat je een schuld opbouwt.”

Maar ik noteer dat de geest hiervan is losgelaten door de overheid, en haar korte termijn belangen. Daarover heeft de SER jarenlang gezwegen of is genegeerd. Een tweede punt van datzelfde laken: iedereen studeert veel langer dan vroeger, maar heel veel slimmer en beter opgeleid is de bevolking vaak niet als zij eindelijk klaar is met een opleiding. Wel breder, dieper maar zelden. Zoals ik hierboven al opmerkte: hogere diploma’s vertalen zich niet in hogere startsalarissen. Integendeel eigenlijk, want velen moeten beginnen met flexbanen, en de levenslange zekerheid van een betrekking – die ooit bestond – is volledig verdwenen. En omdat voor van alles wel iets geleend kan worden, is de aandrang iets opzij te leggen voor wat je later kopen wilt een anachronisme geworden.

Dat laatste heeft ook alles te maken met prioriteiten. Het leven moet zo snel mogelijk ten volle geleefd worden, en daarvoor wordt geleend. Tegen de klippen op. Dat er daarna te weinig krediet over blijft voor het starten van een veiliger leven, daartoe ontbreekt het besef op jongere leeftijd vaak. Tegen dat alles op orde is, is men een aantal jaren verder. Essentieel is dat overheidsbeleid hieraan wel degelijk schuld draagt. Zij stimuleert het hedonistische gedrag op jongere leeftijd omdat een uitgesteld leven haar in economisch opzicht extra marges geeft. Op korte termijn. Langer studeren is namelijk ook minder werkloosheid. Dat dat een aantal jaren later de ruggengraat van de maatschappij blijkt te hebben aangetast had niet als verrassing mogen komen.

Dit is een belangrijk politiek probleem, dat door de overheid te lang is genegeerd. Dat de SER jarenlang veel aan statuur verloor maakt het lastig dat verloren terrein te herwinnen, maar meer benul van de manier waarop zaken in elkaar grijpen is voor de huidige politiek geen overbodige luxe. Een moderne maatschappij zonder stevige middenklasse is een experiment dat me een heel ongemakkelijk gevoel geeft, en soms meen ik al te ontwaren dat die middenklasse al veel verder verdwenen is dan de statistieken ons vertellen.