De zaak Hümeya, waarin door het OM inderdaad hoger beroep is aangetekend, kent interessante aspecten qua recht en rechters.

Nu ben ik geen jurist en ik hoop het ook nooit te worden. Maar de zaak-Hümeya en wat Hannibal daarover deze week schreef zijn me niet onopgemerkt voorbij gegaan. Het sleutelcitaat dat mijn gedachten draaien deed was:

Het besef dat hier ontbreekt is dat doodslag niets anders is dan moord met een verzachtende omstandigheid, namelijk dat er in drift gehandeld werd en er dus sprake is van een vorm van tijdelijke verstandsverbijstering.

Deze benadering bleek de rechtbank vreemd te zijn, maar zij is een logisch gevolg van het besef dat ook het recht zoals wij dat kennen een gevolg is van een evolutionair sociaal proces.

De oudst bekende wetten zijn die van Hammurabi, een koning van Babylon in het oude Mesopotamië wiens wetten via een bewaard gebleven stèle bekend zijn. Toen ik er naar zocht kwam ik het volgende tegen:

De Code van Hammurabi beschrijft de regels en de straffen bij overtreding zoals o.a. diefstal, landbouw (of het hoeden van vooral schapen), schade aan eigendom, rechten van vrouwen, huwelijksrecht, rechten van kinderen, slavenrecht, moord, overlijden en letsel. De strafmaat was afhankelijk van de maatschappelijke positie van daders en slachtoffers.

En, heel belangrijk:

De wetten accepteren geen excuus of verklaring voor fouten of gebreken: de Codex werd in het openbaar opgesteld en kon door iedereen geraadpleegd worden, zodat niemand onbekendheid met de wet als argument voor vrijspraak kon aanvoeren.

Ook de oude Germaanse wetten – die het begrip moord als zodanig nauwelijks kenden, bevatten wel dat concept van een verschillende waarde van mensen. Wie iemand anders doodde was de familie van het slachtoffer wergild verschuldigd. De hoogte van dat weergeld was afhankelijk van iemands belang in de maatschappij. Maar moord was geen daad die oog om oog vereiste.

Onze wetgeving is een andere. De maatschappelijke positie van een dader wordt niet geacht een rol te spelen, hoezeer je soms ook de indruk krijgt dat dat ook bij ons niet helemaal waar is. Toch heeft ook het moderne recht het idee van oog om oog verlaten. De straffen die heden worden toebedeeld zijn slechts een fractie van wat ooit gebruik was, en de vraag in hoeverre dat effectief is mag niet meer worden gesteld vanwege de onrust die ze veroorzaakt. Onrust als uiting van ongemak is een evidente uiting van een taboe dat wringt.

In het westerse recht is gedurende de Verlichting het idee geslopen dat lijfstraffen barbaars zijn, en een oog om een oog een gedateerde benadering is die beter sociaal kan worden opgelost. Doodslag was een nuancering die in het Anglo-Europese recht werd ingevoerd als methode om een verzachtend argument in overweging te kunnen nemen, en de bestraffing voor moord te nuanceren.

Het probleem met de rechter in de zaak-Hümeya is dat deze zich niet bewust was van de wordingsgeschiedenis van het recht, en de betreffende artikelen in het wetboek beschouwt als onafhankelijke grootheden, die nauwelijks met elkaar in verband staan. Ik heb voor u een tekening op gezocht om duidelijk te maken waar het mis ging. De rechter in de zaak Hümeya zag moord en doodslag als vrijwel gelijkwaardige grootheden:

Terwijl de redenatie van Hannibal onderstaand model te zien geeft, waarbij er één hoofdpiek is, en de rest daar tegen aan hangt.

De rechter bleek psychologisch niet in staat zich te realiseren dat de wordingsgeschiedenis van het recht hem een oplossing aan de hand deed, en scheen te denken dat alle nuances die je aan moord verbinden kunt ongeveer tegelijk tot stand gekomen moeten zijn.En vroeg de wetgever in zijn wanhoop een nieuwe nuance te creëren.

Het is een demonstratie van de noodzaak, dat om genuanceerd recht te spreken is vereist dat je het gevoel van de essentie van nuances beheersen moet, en tevens het bewustzijn van deze manier van redeneren beheerst. Dit is een rechtsfilosofisch punt, en rechtsfilosofie is helaas een vak dat op maar weinig juridische faculteiten onderwezen wordt. De noodzaak om dit rechters te onderwijzen werd in de zaak-Hümeya hiermee mijns inziens overtuigend bewezen.