Dit stuk bevat een aanbeveling aan de leiding van politieke partijen, met name die van Forum voor Democratie en de Partij Voor de Vrijheid. PS2019 kon beter. Het zou mooi zijn wanneer er ook vanuit de Kiesraad nota van genomen zou worden.
Er is weinig reden om te verwachten dat de polarisatie in Nederland rond de thema’s immigratie, EU, klimaat en mohammedanisme in de komende tijd zal afnemen. Dit valt op te maken uit de aanloop tot de verkiezingen voor de Provinciale Staten en uit veel reacties op de monsterzege van Forum voor Democratie.

Vóór 20 maart was er sprake van demonisering van FvD en haar voorman – met name bij de NPO – en erná volgden reacties van flink wat bekende en minder bekende supporters van andere partijen, die doordrenkt waren van een mengsel van haat, arrogantie, minachting en onmiskenbaar ook wel angst. Een gevaarlijk mengsel mijns inziens. In verband met diezelfde demonisering was ik aanwezig bij het tellen van de stemmen in mijn eigen stembureau. Ik ging erheen met twee doelen:

1. De leden van het stembureau eraan herinneren dat ze op de vingers gekeken (kunnen) worden door kiezers.
2. Observatie.

Ik ben vaker ongenadig in mijn observaties [1]. Anderzijds is empathie me ook niet vreemd. Het tellen van de stemmen voor de Provinciale Staten was pas om 23:45 uur klaar en bij het verlaten van het bureau kon ik het niet laten me te excuseren. Ik zei dat ik wegging en het gevoel had de leden van het stembureau daarmee een beetje in de steek te laten. De arme drommels moesten nog beginnen aan het tellen van de stemmen van de waterschapsverkiezingen. En ze waren al om 7:00 uur begonnen. Heeft de Arbeidsinspectie daar eigenlijk geen mening over?

Mijn werkhypotheses
Al bijna een halve eeuw ben ik geïnteresseerd in politiek en geschiedenis. Ik ben, met name in de vorige eeuw, ook langdurig actief lid geweest van politieke partijen.
In een twitter-‘draadje’ over het onderwerp schreef ik een week eerder al:

Aanwezigheid als waarnemer sluit niet alle fraude uit, maar dat ze op de vingers gekeken worden zal de verleiding doen afnemen. Overigens zijn mensen die dit werk doen m.i. veelal de meer integere leden van de kartelpartijen. Positieve ervaringen met hun opstelling vorige keer.

Ik verwachte met andere woorden beslist niet op het spoor te komen van grootschalige fraude of zelfs maar onregelmatigheden. Het betrof ook geen stembureau in een wijk met veel allochtonen, waar wel eens de hand wordt gelicht met het gebod – beslist ook geldend voor man en vrouw – dat er maar een persoon tegelijk een stemhokje ingaat [2].

De precieze gebeurtenissen – in detail
Bij het uitbrengen van mijn stem had ik gevraagd of ik voor het bijwonen van het stemmen tellen, door dezelfde deur naar binnen kon komen. Dat was zo. Klokslag 21:03 uur ging ik weer naar binnen.

Twee mensen van het stembureau, een voormalige docente van voor in de zestig en een man van 37, waren bezig met stempassen bundelen en andere papieren verzamelen. De stembussen waren niet meer in zicht. Ze bleken verplaatst naar een aangrenzende ruimte. Toen tot de jongeman doordrong waar ik voor kwam, leidde hij me naar de deur en ervoor staand riep hij de andere twee medewerkers aan. Ik kon naar binnen… Ook daar een man en een vrouw. De vrouw, ook dertiger, bleek later het hoofd van het stembureau te zijn.

Ze had vroeger bij de gemeente gewerkt en was zo betrokken geraakt bij het stemmen tellen. Uit ‘burgerplicht’ was ze het ook blijven doen nu ze zelfstandig ondernemer was. De man, ook ergens in de zestig, herkende me. “U vroeg vanmiddag of u erbij mocht zijn“. Niet speciaal onvriendelijk, maar wel streng, corrigeerde ik hem: “Nee dat hoefde ik niet te vragen, dat staat in de wet.”

Ik kon plaatsnemen. Er stonden zat stoelen. Wel wat weinig tafels. De biljetten van de Waterschappen lagen op een grote stapel op de grond. Die voor de Staten nog niet.
De eerste 10 minuten van mijn aanwezigheid deed ik mee aan het uitwisselen van ‘ongevaarlijke’ ditjes en datjes, om de ongemakkelijkheid vanwege mijn terechtwijzing wat op te lossen.

Ik vroeg of men op de hoogte was van de opkomst in 2015. Nee, dat niet. Op mijn mobiel probeerde ik dat te achterhalen, maar dat viel niet mee. Zelfs niet voor de provincie als geheel. In het officiële, ruim 50 pagina’s tellende proces-verbaal wordt dat gegeven niet genoemd. Dat meldde ik terug. Dat werk.

Ongeschoold werk
Nu bestaat een fors deel van het handwerk van de leden van het stembureau uit het uitvouwen van beslist onhandig voorgevouwen stembiljetten [3]. Er werd in deze fase nog niets gesorteerd of geteld. Wel werden biljetten die in de verkeerde bus waren gestopt, nu op de goede stapel gelegd. De leden van het stembureau beklaagden zich over het feit dat er geen uitzendkrachten waren ingehuurd.

Het was niet helemaal duidelijk of ze daarmee alleen op dat uitvouwen doelden. Gegeven het feit dat er zo’n 10.000 stembureaus zijn, zijn door het anders voorvouwen van de biljetten, makkelijk enkele miljoenen manuren te besparen en zouden uitslagen van verkiezingen een stuk vroeger bekend zijn [4].

Aansluitend op de klachten, zei ik dat ik wel de handen uit de mouwen wilde steken als dat okay was, en mijn aanbod werd zonder discussie verwelkomd. Tijdens dat werk verbeterde de sfeer nog wat verder en kwam ik wat meer te weten over de tellers. De volgende fase had ook nog niets met het eigenlijke tellen te maken: het zo handig mogelijk neerleggen van de partijbordjes op handig geplaatste tafels. Zodanig dat er zo weinig mogelijk gelopen zou worden en men elkaar niet omver liep. Ik deed daar ook aan mee. Zonder dat de officiële tellers en ik daar over nadachten, deed ik vervolgens ook mee met het op partij sorteren van de biljetten.

Geen haar op mijn hoofd dacht erover om biljetten op verkeerde stapels te leggen, maar ik bedacht wel dat tellers dat dus wèl kúnnen doen: zowel per ongeluk als expres. Het is nog lastiger dan u wellicht denkt: minstens een kwart van de stemmen bleek te zijn uitgebracht op iemand anders dan de lijsttrekker. De gevormde stapels – per partij dus, nog niet per kandidaat – werden later wel geteld, maar niet gecontroleerd voor wat betreft de juistheid van de stapel! Dat twee keer tellen gebeurde bij enkele partijen trouwens door een en dezelfde persoon…

Een bizarre omweg
Toen we ongeveer op een derde van dat sorteren waren, kwam een beveiligingsmedewerker het hoofd van het bureau naar de telefoon roepen. Toen ze terugkwam vertelde ze dat ze van hogerhand gebeld was in verband met het feit dat ik nog meedeed met dat sorteren. Ik moest weer gaan zitten. Naar waarheid vertelde ik dat ik dit beslist kon begrijpen.

Wat vervolgens gebeurde was de belangrijkste aanzet voor mij, om hier zo gedetailleerd verslag van te doen. Twee van de drie andere leden van het bureau meldden uit eigen beweging dat zij géén contact hadden opgenomen met het centrale stembureau! Het was dus de man geweest die ik een kleine twee uur eerder op zijn plaats had gezet.

Let wel: het probleem dat ik hier aankaart is NIET dat de man wilde dat ik niet meedeed met het sorteren, maar dat hij zich niet openlijk uitsprak!

Laat ik het nog explicieter opschrijven: hij had gelijk! Door mijn activiteit konden – in theorie – inderdaad problemen ontstaan. Maar de omweg die de man koos, vestigde onverbiddelijk de aandacht op twee grotere problemen.

1. Misplaatste gemoedelijkheid
2. De verleiding voor stembureau medewerkers om te frauderen

Over punt 1) weid ik niet te veel uit. Het is onderdeel van een veel algemener maatschappelijk probleem. Die misplaatste gemoedelijkheid zie je bijvoorbeeld ook terug in de soort bizarre claims waar ik volgende week in een stuk over ‘klimaatwetenschap’ over schrijf. Claims met een onduidelijk of helemaal niet geformuleerd ‘we’ er in.

De kieswet
Vooraf had ik een half uurtje door de kieswet ‘gebladerd’ en ik was op een merkwaardig contrast gestuit.
Meerdere artikelen hebben betrekking op gevangenisstraf voor frauderende kiezers. Daar tegenover staat artikel E 4 lid 2.c. dat terloops de straf meldt voor tellers die iets niet goed doen (fraude wordt daarbij niet expliciet genoemd!): hij/zij mag volgende keer niet meer meedoen. (Verder kunnen stembureau-leden een geldboete krijgen indien ze zonder reden afwezig zijn. Afdeling Z 10) De kieswet ademt dus een groot vertrouwen in de officiële tellers. Ongetwijfeld is dat vaak terecht.

Maar toch.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 kaartte (opnieuw) gemeenteraadslid Anton van Schijndel van Forum voor Democratie het toezicht aan op het centrale stembureau. Tevergeefs!

De verleiding
De medewerkers van het stembureau lieten merken dat ze vonden dat het ongepast was om iets van hun eigen politieke voorkeur los te laten. Voor de goede luisteraar deden ze dat echter wel. De oudere dame was het duidelijkst. De manier waarop ze vertelde dat juist allochtóne jongens voor haar wel eens de deur open hielden, en haar enthousiasme over de bizarre reclamespotjes van de ASR [5], liet weinig twijfel bestaan over hoe negatief ze over bepaalde partijen dacht. Bij de anderen lag het er minder dik bovenop. Bij hen kon ik het goed beschouwd alleen opmaken uit de tóón waarop ze iets zeiden over de hoogte van de stapel voor FvD en in reactie op berichtjes over een grote zege voor Baudet.

Chaos en wantrouwen
Fraude kan niet 100% uitgebannen worden. En zelfs met toenemende haatcampagnes tegen PVV en vanaf nu mogelijk nog fellere campagnes tegen FvD, verwacht ik geen grootschalige malversaties door leden van stembureaus.

Mijns inziens is het toch van het allergrootste belang dat FvD en PVV hun leden en sympathisanten aanmoedigen lid van stembureaus te worden.

We moeten ons namelijk twee dingen goed realiseren. Op de eerste plaats dat de kat niet op het spek gebonden moet worden. En, nog belangrijker, het gevaar dat de verkiezingen daadwerkelijk ‘gestolen’ worden mag dan klein zijn: de kans op chaos en toenemend wantrouwen zijn beslist reëel. Een voorproefje zagen we bij de Gemeenteraadsverkiezingen van 2018, met name in Rotterdam.

Stel dat ik, of die ASR-mevrouw, een flink aantal stemmen op de verkeerde stapel had gelegd. De kans bestaat, maar niet de zekerheid, dat dit bij de volgende ronde van het tellen – de ronde waarin niet geteld wordt per partij maar per kandidaat – aan het licht zou komen. Dit zou op z’n minst tot onrust leiden. Zou het verschil nog teruggevoerd kunnen worden tot het betreffende bureau, tot de betreffende teller? En ik verwijs terug naar de afbeelding hierboven: er is géén kiezers-toezicht op de centrale stembureaus!

Alle kiezers moeten er blind op kunnen vertrouwen dat werkelijk alles in het werk gesteld is, om fraude en andere malversaties tegen te gaan. Het verschil tussen een dictatuur en een democratische rechtstaat zit niet in de laatste plaats in het organiseren van het wantrouwen.

Door middel van procedures.

Het tegendeel van gemoedelijkheid.

Hertelling?
Het is in dit verband ook belangrijk om niet te vergeten dat slechts een deel van de mogelijke onregelmatigheden ‘gecorrigeerd’ kan worden via hertelling.

• We hebben in ons land gelukkig niet te maken met de gekte die in de VS tiert om geen ID te vragen van stemmers, op basis van het racistische argument dat mensen met een donkerder huidskleur niet weten hoe ze daaraan moeten komen. Maar ook bij ons is de controle op ongeldige stempassen (van overleden kiezers dus met name) uitsluitend een zaak van het stembureau zelf.
• Hetzelfde geldt voor mannen die met hun echtgenote(s) mee het stemhokje ingaan: alleen het stembureau zelf kan en moet daar dus tegen optreden. Streng. Zonder gemoedelijkheid.
• Het kwijtmaken van stembiljetten: idem dito.
• En niet te vergeten: handhaving van het verbod op propaganda in het stembureau zelf. Zie de inzet in de afbeelding boven dit stuk. Hij is afkomstig uit een artikel in het Parool: Vlag Diyanet verwijderd uit stembureau in moskee.

Die vlag van die instelling die rechtstreeks onder aansturing van Erdowahns Turkije staat, ging dus te ver, maar het idee om een stembureau te vestigen in een moskee niet …
Volgende keer in een gebouw van Scientology, of in een stripclub?

Nogmaals: misplaatste gemoedelijkheid
Het twitter account van de Kiesraad wordt gevolgd door krap 1100 accounts en volgt er nog veel minder: achttien om precies te zijn.
Zeventien daarvan zijn instituten of organisaties.

Die enige persóón die door de Kiesraad wordt gevolgd is een uitgesproken fan van de Dierenpartij en van het initiatief vangaslos … De Linkedin pagina van deze meneer Henneman meldt:

Pepik is director and co-founder of Mister Lion, a Zaanstreek based lab for societal change (Meneer de Leeuw) and co-founder and board member of Thuis.lab and Burgermeester Academie. He is advisor at Urgenda, the Refugee Company and the Trojan Lab.
Pepik lectures at the Rotterdam University Erasmus Academie on transition management and social innovation.

Urgenda –van het proces tegen de staat in verband met klimaatzaken– en vluchtelingenzaken … [6]. Het voorwoord van een boek van deze meneer is geschreven door Job Cohen, in het dankwoord ervan komen we Jan Rotmans tegen…

Natuurlijk: het hoofd van de Kiesraad is niet degene die het twitter-account beheert van die organisatie die zou moeten staan voor het onberispelijk verlopen van de verkiezingen. Het feit dat de beheerder van dit account echter niet vreest voor ontslag vanwege deze selectie van wie te ‘volgen’, daar mogelijk zelfs geen enkele gedachte aan heeft gewijd: dát is uitdrukking van een groot probleem.

---

1. Zo ongenadig dat ik als het ware te FvD-ig ben voor de PVV en te PVV-ig voor FvD: zie mijn commentaar onder mijn stemverklaring. Zie desgewenst ook: dit stuk over een discussie in een coffeeshop en indien u nog niet overtuigd bent nog dit De Koran: een spiernaakte keizer
2. Ik las deze keer overigens wel een berichtje van een vrouw die haar kindje niet mee mocht nemen …
3. De horizontale vouw is probleemloos: die is niet scherp. De verticale vouwen –twee bij de biljetten voor het waterschap en drie bij die van de provinciale staten– verdelen de biljetten exact en scherp in drie respectievelijk 4 even grote banen. Daardoor is het beginnen met uitvouwen af en toe irritant lastig. Enkele biljetten liepen daardoor zelfs wat schade op (scheuren).
4. Het is niet moeilijk om te raden waarom er niets aan gebeurt: alle betrokkenen gaan er vanuit dat we toch binnenkort (weer) met de computer gaan stemmen.
5. Spotjes met een rappende, blanke 40-er of 50-er, vooral bekend van zijn ‘anti-kapitalistische’ geschreeuw tegen een meisje van een jaar of 13. NB: hetzelfde bedrijf werd eerder bekend vanwege haar rol met betrekking tot de woekerpolissen…
6. Ik heb overigens geen enkele aanwijzing dat dat ‘Trojan’ in de naam van die derde club te maken heeft met de doelstelling van die tweede …