Over het succes van Leefbaar twintig jaar geleden poneert Toon Kasdorp dat opkomst en ondergang samenhingen met ethische tekorten van de overheid.

Herinnert U zich de Leefbaren? Een serie kieslijsten voor gemeentes, opgezet door Jan Nagel, waarin Pim Fortuijn zijn politieke opkomst heeft beleefd? Hij is er ooit door Nagel persoonlijk uitgegooid, omdat hij in een interview met de Volkskrant had gezegd dat het gelijkheidsbeginsel in de grondwet moest wijken voor de vrijheid van meningsuiting of zoiets. Niet dat hij dat zo gezegd had, maar de Volkskrant had het gevraagd en hij had geen nee gezegd.

Jan Nagel dacht dat het zijn partij, die het op dat moment zo goed deed, de politieke kop kon kosten en gooide Fortuijn eruit. Typisch Nagel, die zijn hele politieke leven lang altijd middelen heeft gevonden om harakiri te plegen.

De reden waarom de Leefbaren het er in de verkiezingen voor de gemeenteraad van 2006 zo slecht vanaf hebben gebracht is dat zij in de vier jaar tussen 2002 en 2006 in de gemeenten waar zij groot waren zo ondermaats hebben gepresteerd. Alleen in Rotterdam was dat anders en daar hebben ze het ondanks de landelijke tegenwind ook in 2006 best goed gedaan.

De belangrijkste reden voor het verlies van de gevestigde politieke partijen was het aantoonbaar ondermaats presteren van de overheid. De kiezers hielden de partijen die aan de macht waren daarvoor verantwoordelijk. Dat heeft twee belangrijke redenen. De overheid is oud en onderhevig aan sleet. Zij is opgezet in de vroege negentiende eeuw met het oog op de problemen van toen en de organisatie is niet meer zo geschikt voor de problemen van vandaag. Van de moderne technieken maakt de overheid een veel minder efficiënt gebruik dan het bedrijfsleven. Maar behalve competentietekorten onderkent het publiek ook ethische tekorten bij de overheid. Over die ethische tekorten schreef de katholieke theoloog Vosman.

Vosman
De eerwaarde Vosman is hoogleraar moraaltheologie in Tilburg en sinds 2011 ook aan de Universiteit voor humanistiek in Utrecht. Hij knoopte aan de verkiezingsuitslag 2006 een moraaltheologische beschouwing vast in Trouw van 13 April van dat jaar. Hij deed dat in een katholieke betoogtraditie die voor niet ingewijden niet altijd is te volgen, maar wat hij zegt was interessant. Ik haal uit dit betoog de in mijn ogen belangrijkste elementen.

Waarheid en goedheid zijn niet noodzakelijk wat ieder individu voor waar houdt of voor goed, omdat die zich zelf beschouwt als maat van alle dingen. Normen over wat waar en goed is horen te worden ontleend aan de werkelijkheid, die wij hoe dan ook dienen te aanvaarden. Met de werkelijkheid moeten we leven ook als die met de door ons gekozen normen strijdig lijkt.

Wat waar en goed is blijkt wel als men in de werkelijkheid probeert een gemeenschap te vormen. Onder de werkelijkheid verstaat de eerwaarde hier kennelijk de samenleving zoals die zich om ons heen gevormd heeft.

Zoals bekend heeft het moderne christendom sterke Spinozistische trekken gekregen die ook aan de katholieke kerk in Nederland niet voorbij zijn gegaan. Onderdeel daarvan is het pantheïsme, hetgeen zoveel wil zeggen als dat de godheid in de natuur en in de samenleving kan worden teruggevonden en dat hij deel uitmaakt van ons allen. Het betoog van Vosman is vooral een RK betoog en daarom onder meer gericht tegen het humanistische individualisme. Niet het individu bepaalt wat goed is en wat waar, dat doet de gemeenschap der heiligen, dat wil zeggen de publieke opinie zoals die wordt gevormd binnen de Kerk die zich beroept op Jezus van Nazareth. Die kerk staat altijd met beide benen in de werkelijkheid, zoals zo helder wordt aangetoond in de ‘Geschiedenis van het Rooms Katholicisme tot op het Concilie van Trente’, van onze landgenoot Allard Pierson[1].

Dat zou inhouden dat wanneer Nederland niet langer bestaat uit Nederlanders of uit tijdelijke vreemdelingen die bezig zijn om Nederlanders te worden, maar uit meerdere samenlevingsvormen die zich naast elkaar een plaats veroveren, dan is de Kerk de eerste die haar leer daar aan zal aanpassen. Zij zal voorop gaan in het proces om van deze nieuwe werkelijkheid iets leefbaars te maken voor iedereen.

Misschien zult U zich afvragen wat dit met waarheid te maken heeft. Waarheid is immers taalkundig niets anders dan het tegenovergestelde van de leugen. De leugen is het zelfstandige naamwoord waarmee de inhoud van het werkwoord liegen wordt aangeduid. Waarheid en leugen zijn, hoewel zelfstandige naamwoorden, in wezen toch werkwoordelijke begrippen. Zij refereren aan gedrag van mensen.

Wanneer door Rooms Katholieken over waarheid wordt gesproken in verband met het goede en er tussen die twee begrippen maar moeilijk onderscheid lijkt te kunnen worden gemaakt, dan is er meestal sprake van een mystieke modaliteit. Dan heeft men het niet meer over gedrag van mensen maar over de kwaliteit van een leer. Dat is ook kennelijk in het betoog van Vosman het geval. Ik meen dat men zijn verhaal kan lezen en waarderen zonder zich te verdiepen in zijn ondoorgrondelijke waarheidsbegrip. Hij pleit ervoor om de wereld te nemen zoals die is en niet onder het mom van niet meer toepasbare abstracte noties de ogen te sluiten voor een nieuwe werkelijkheid.

Maak er het beste van, is wat hij ons aanraadt en dat is ontdaan van alle wolligheid een verstandig advies.

---

1. Haarlem, A.C. Kruseman,1868

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.