Over Voskuil – waarom Het Bureau beter is
Er is een groot kwaliteitsverschil tussen Het Bureau en al het andere werk van Voskuil. Mij viel in wat daarvan de oorzaak zou kunnen zijn en ik schrijf het op om het niet te vergeten.
Voskuil heeft zijn leven lang een dagboek bijgehouden, waar hij ’s avonds in optekende wat hij overdag had meegemaakt. Zoals in de meeste dagboeken waren die aantekeningen kort en zonder literaire pretentie. Dat is een goed uitgangspunt voor een boek, want boeken lijden vaak meer onder een teveel dan een tekort aan literaire versiering.
Feitelijkheid is een belangrijk kenmerk van Het Bureau. Een van de grote charmes is juist alles wat hij niet zegt en wat hij je zelf laat zien en concluderen. Het verschil met zijn andere boeken is dat hij het meeste van zijn andere werk bedacht heeft[1], maar dat het Bureau een product geweest is van feiten opschrijven en dan snoeien. Alles wat erin staat heeft hij meegemaakt en wat voor het verhaal niet belangrijk was heeft hij er weer uitgehaald.
Zijn stijl is goed, veel beter dan die van de gemiddelde professional, maar dat is niet eens zijn sterkste kant. Dat is de grote intelligentie waarmee het boek geschreven is en de discipline en zelfkritiek. Veel mensen valt vooral de kritiek op die hij op zijn kantoorgenoten heeft en op zijn vrouw. Maar zijn zelfkritiek is zeker net zo scherp en ook dan is hij onbarmhartig.
Er is eigenlijk maar een handvol mensen dat hij werkelijk niet mag en daar hoort, ondanks alle kritiek, zijn vrouw zeker niet bij. Hij is dol op het mens, hoe raar ze naar zijn mening soms ook uit de hoek kan komen. En ook de mensen van zijn afdeling, die hij bijna allemaal zelf heeft uitgezocht, mag hij graag. Van zijn directeur Balk weet hij niet helemaal wat hij van hem vinden moet, maar hij respecteert hem in elk geval. Ik denk dat hij maar aan drie of vier mensen in het Bureau een uitgesproken hekel had en die komen in het verhaal weinig voor, met één uitzondering, de portier, die altijd ziek is.
Als hij, zoals bij de beschrijvingen van een landschap, iets van een literaire pretentie laat zien, wordt de kwaliteit van het boek meteen een stuk minder. Die halen het bijvoorbeeld niet bij een landschapsbeschrijving uit à la récherche du temps perdu; die zijn echt heel wat beter.
Voskuil is iemand met een goede literaire smaak, maar meer met een indrukwekkende competentie dan met een groot creatief vermogen. Meer wetenschapper dan kunstenaar eigenlijk.
Voor het schrijven van Het Bureau heeft hij decennia dagboek gebruikt en het werk bestond voor het grootste deel uit schrappen. Daar is hij heel rigoureus in geweest. Hele jaren heeft hij eruit gehaald en wat er tijdens het schrijven van het boek is bijgekomen, blijft redelijk beperkt.
Dat is, lijkt me, de verklaring voor het verschil en als U er anders over denkt hoor ik dat graag.
- Ook De Buurman is naar het leven getekend en hoort eigenlijk in de rij thuis van de boeken over Het Bureau. Maar het gaat over zijn leven na zijn pensionering en daarom staat het wat apart in zijn oeuvre.
Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp
Een eerder stuk van Toon Kasdorp over Voskuil vindt u hier.
Uit de blog van Kasdorp zou ook een aardig boek samengesteld kunnen worden. Wie voelt zich geroepen? Wel even afstemmen met de nabestaanden. Het zou een prachtig, genuanceerd beeld van de cruciale/vreemde jaren 10 van de 21ste eeuw kunnen opleveren. Een sieraad in de boekenkast van de tijdsduider. Meer dan Grote Verwachtingen van Mak.
Mak is kak.
@Ezel 3 maart 2020 om 15:20 ?
@BegrensEuropa!
Ooit is dat al eens gemaakt in een beperkte oplage, en ik ben een tevreden bezitter. Zelf had Toon niet zo’n belangstelling voor een vervolg, toen ik er eens iets over opperde wimpelde hij dat af.
Wellicht dat ik het ooit eens overweeg, maar er is zoveel dat een overzicht maken alleen met alles lezen al veel werk is.
Maar een probleem blijft dat een uitgever liever geen internetstukken heeft die nog online staan.
Inderdaad, Het Bureau steekt met kop en schouders uit boven Voskuil’s andere werk, waarvan er hier een meter praktisch ongelezen in de kast staat… Wie heeft mijn documentaire gezien over Het Bureau, met de titel “Niets mag onopgemerkt blijven”, gemaakt voor de VPRO -vergeten wanneer precies, maar het was rond de eeuwwisseling. Ik interviewde veel van zijn voormalige collega’s, die bijna allemaal ziedend waren over het boek. Zelf wilde hij niet meewerken. Voskuil woonde vlakbij mij, en er gingen veel verhalen over hem rond. Hoe hij vrienden de wacht aanzei omdat ze hadden gezegd: “Daar zal je toch wel flink aan verdiend hebben, die boeken…” Tot vlak voor zijn dood zag ik hem nog langs schuifelen, met zijn linnen tasje onderweg naar de biologische supermarkt.
@Alexander van der Meer: is “Niets mag onopgemerkt blijven” nog ergens te zien of aan te schaffen?