Oppositie voeren in de politiek is ondankbaar. Het vervult ook een wezenlijk andere functie dan het ondersteunen van het bestuur.

Dit is een losse gedacht die me door het hoofd schoot bij het lezen van het artikel van Evert Mouw gisteren, maar zij is niet zonder belang voor de manier waar op men in een parlementaire omgeving met elkaar om gaat.

Hoe werkt een parlementaire democratie ook alweer? De regering doet beleidsvoorstellen en zoekt daarvoor de steun van een meerderheid in de Kamer. Na goedkeuring gaat de regering daar mee aan de slag, en doet te gelegener tijd verslag van hoe dat verloopt. Daarbij krijgt de Kamer de kans haar controlerende functie uit te oefenen en eventueel bij te sturen. Al dan niet op voorstel van de regering. Het is in de praktijk een stuk complexer, maar als schets en voor wat ik er over zeggen wil volstaat het.

Als een regering een vaste meerderheid heeft zal zij door het voortkomen van bewindslieden uit de partijen die de meerderheid leveren tevoren weten hoe die partijen naar voorgesteld beleid kijken. Veel uitspraken van parlementariërs van regeringspartijen zijn alleen daarom al poppenkast, en een poppenkast voor de eigen achterban vooral. Verrassingen zie je daarin maar zelden, want verrassingen maken de regering instabiel. Vandaar ook dat veel tegenwoordig tevoren wordt dichtgetimmerd middels regeerakkoorden.

Is de rol van de oppositie dan zinvol als zij slechts over details meedenkt? Integendeel: een oppositie die vooral is geïnteresseerd in het verschuiven van komma’s doet de democratie geen goed, en maakt regeringspartijen lui. Een oppositie die de regeringspartijen uitdaagt, en die confronteert met een fundamenteel afwijkende visie houdt niet alleen het debat levendig, maar dwingt ook tot nadenken. En tot het geven van argumenten.

Wat dat betreft herinner ik er graag aan dat een debat winnen niet betekent dat je ook gelijk hebt. Wèl, dat een politieke partij die in debatten voortdurend wordt ingeblikt bij de eerstvolgende verkiezingen hoogstwaarschijnlijk terechte verliezen zal lijden.

Een goede oppositie is echter óók constructief: zij denkt mee en probeert het voorgestelde beleid met eigen voorstellen te verbeteren. Niet exclusief alleen vanuit de eigen overtuiging, maar ook door met kennis en ervaring verkregen inzichten. is het dan erg als regering noch regeringspartijen daar veel aandacht aan schenken? Ja en nee.

Nee, omdat de meerderheid plus één inderdaad volstaat om beleid ook zonder enig debat door te voeren als een coalitie dat zo wil. Ja, omdat het negeren van de inbreng van de oppositie niet alleen getuigt van een gevaarlijke arrogantie en onwil, maar ook van te weinig nadenkendheid over de toekomst van het land.

Dat de oppositie om de aandacht te krijgen van tijd tot tijd de trom roert is daarbij onvermijdelijk. Niets zo goed voor de regeringscoalitie dan in de pers te lezen dat er een alternatief ligt dat zij heeft verzaakt te bestuderen. Maar als de pers niet direct reageert, is een luider middel om aandacht te trekken vrijwel verplicht. Van fluisteren is nog nooit iemand wakker geworden tijdens een politiek debat.

Soms is het de rol van de oppositie om alternatieven aan te dragen die niet direct voor de hand liggen, of kanttekeningen te maken die men niet direct actueel vindt. De coalitie kan dan denken dat het zinloos is er over te praten, maar zou dan vergeten dat ook de oppositie vaak hoopt dat de gevaren die zij noemt tegen bepaalde voorstellen niet plaats zullen vinden. Dat geldt voor veel van de alternatieven waarover een oppositie komt te spreken. Maar een coalitie die haar vak verstaat zal er de krenten die men zelf vergeten was uithalen en in het beleid invoegen,. Dat dat te weinig gebeurt is eerder een signaal dat de coalitie faalt dan dat de oppositie te veel lawaai maakt. Want wat kan zij anders? Het is de haar toebedeelde rol.