President van de vergadering van EU-regeringsleiders Donald Tusk heeft een nieuwe aanpak van de besluitvorming binnen de vergadering van regeringsleiders aangekondigd. Welbeschouwd komt dat neer op een EU-paleiscoup. Met het huidige zware weer waarin de EU verkeert kan dat er ook nog wel bij.

Als er ruzie is over de koers van een schip is het zelden dienstig dat diverse aspirerende kapiteins elk op hun beurt aan het roer gaan rukken. Dat is echter precies wat Donald Tusk nu voorstelt met zijn notitie om de regeringsleiders via ‘besluitvormingsstukken’ sneller te laten reageren op actuele zaken.

Niet alleen komt dit neer op een coup tegen de voorbereidende rol die de EC (het dagelijkse bestuur van de EU) nu speelt, maar het is bovendien een garantie voor een machtsvergroting van de regeringsleiders, die nu spinnen in het web worden. Dat maakt toekomstige democratische controle door hun parlementen – nu vaak al een groot probleem – voortaan vrijwel onmogelijk. De tijd om nog terug te koppelen naar het eigen parlement ontbreekt voortaan eenvoudig, zodat alles af hangen gaat van de opstelling van de regeringsleider van een land – en diens prioriteiten.

De manier waarop de verhoudingen binnen de EU zijn geregeld zijn zowel delicaat als onhandig. Delicaat, omdat het evenwicht tussen EC en regeringsleiders één van de moeilijkste onderwerpen is als het gaat om de positie van de verschillende beslissers in het EU-geheel. Onhandig omdat het onvermijdelijk heel veel tijd kost ergens overeenstemming over te bereiken. Niet dat het nu democratisch gaat binnen de EU – daarvoor is binnen een organisatie van dergelijke omvang eenvoudig geen ruimte voor – maar het kan altijd minder. En wat Tusk nu voorstelt is daarvoor een opmaat.

Het belang dat men hechtte aan dat nu verstoord wordende evenwicht werd onderstreept met de aanstelling indertijd van Herman van Rompuy als eerste bekleder van de functie die zijn opvolger Tusk nu bekleedt. Van Rompuy stond er om bekend dat hij eerder een oliemannetje dan een mannetjesputter was, en dat heeft hij bewezen. Onder zijn leiding ging het eeuwige geschipper tussen regeringsleiders en EC door alsof hij nooit benoemd was, en dat bedoel ik werkelijk als een compliment. Tusk lijkt nu te proberen zich aan die situatie te ontworstelen, en hij wordt daartoe in staat gesteld door de zwakte van de huidige EC. Voorzitter Juncker is een weifelende alcoholist met grootheidswaanzin, zijn naaste assistent Timmermans is een zelfingenomen lapzwans zonder veel competenties. Tezamen modderen ze maar wat aan, en blaffen tegen wie hen te na komt. De wijze waarop Timmermans de kwestie-Polen behandelt is er een fraai voorbeeld van: men lijkt meer problemen te hebben met de ongezeglijkheid van de Poolse regering dan met het gebruikte argument om die regering mee om de oren te slaan.

Of de EC zich zal gaan verzetten tegen wat Tusk nu doen wil? Deze laatste lijkt zich zeker van zijn zaak te voelen, en ook de regeringsleiders blijken enthousiast. Maar de vraag blijft of iemand gediend is met deze machtsverschuiving binnen de EU. Want van nationale parlementaire controle komt op deze wijze echt nooit meer iets.