Een van de wetgevende plannen waar in de advocatuur en bij de rechtelijke macht kritiek op bestond en die ook niet zijn doorgegaan, was het plan om zaken in hoger beroep tegen vonnissen van alleenzittende rechters door een alleenzittende rechter te laten afhandelen. Dat wilde men op het departement van justitie omdat het goedkoper was en omdat het justitiële apparaat in toenemende mate overbelast raakte.

Dat een overbelast apparaat niet goed kan werken en dat er dus aan die overbelasting iets gedaan moet worden spreekt wel voor zich. Wanneer men kijkt naar het aantal zaken dat voor de rechter wordt gebracht en men zich daarbij beperkt tot strafzaken dan is duidelijk dat er sprake is geweest van decennia van exponentiële groei. Men dient er bovendien rekening mee te houden dat de werkelijke groei van het aantal voor berechting in aanmerking komende zaken, waaronder misdrijven, in feite nog veel groter is.

Het capaciteitsgebrek uit zich ook in het aantal zaken dat wordt geschikt, dat niet wordt aangebracht, niet wordt vervolgd en niet wordt opgespoord. Wat de zogenaamde black numbers zijn weten we niet. Maar het is opmerkelijk dat de perceptie van het publiek ter attentie van de toename van de criminaliteit behoorlijk afwijkt van de cijfers die vanwege de overheid worden verstrekt. Dat kan aan die perceptie liggen maar natuurlijk ook aan de overheid en aan de gammawetenschappers die namens de overheid onderzoek doen.

Hoe dan ook, een samenleving die de strijd tegen de criminaliteit in feite opgeeft en de onderwereld niet meer serieus bestrijdt is niet een lang leven beschoren. We zullen er dus iets aan moeten doen en de vraag is wat. Het instellen in Nederland van Kadirechtspraak is geen oplossing. Het ondermijnt het vertrouwen in de rechtsstaat en vermindert de kwaliteit van onze rechters.

Om te begrijpen dat de alleenzittende rechter in appel geen goede oplossing is, hoef je zelf geen rechter te zijn. Appelzaken horen per definitie zaken te zijn waar verschillend over kan worden geoordeeld, anders had een fatsoenlijke advocaat geen appel horen in te stellen. Wanneer hij dat alleen gedaan zou hebben op nadrukkelijk verzoek van zijn cliënt, dan nog had hij er beter aan gedaan zijn opdracht terug te geven dan aan dat verzoek gehoor te geven.

Maar misschien ligt het aan ons systeem en kunnen we beter het Angelsaksische gebruik overnemen waarbij appel of cassatie niet zonder meer wordt toegestaan, maar eerst een rechterlijke zeef moet passeren. Dan kijkt een deskundige naar zo’n verzoek en toetst het marginaal. Alle zaken waar iedere normale rechter van zou zeggen: kansloos, omdat bijvoorbeeld de appelgronden feitelijke grondslag missen of de grieven niet tot het gewenste resultaat kunnen leiden, worden dan van de rol afgevoerd. Dat vermindert de belasting van het apparaat, zonder dat het iemand te kort doet. Het is daarbij wel zaak dat de marge die de beoordelaars aanhouden voldoende ruim is, zodat er toch nog behoorlijk wat zaken wel in aanmerking komen voor appel, die vervolgens door de appellant niet gewonnen worden.

Het aantal zaken waarbij binnen een rechtelijk college in eerste instantie de meningen verdeeld zijn, is veel groter dan iedereen denkt. In Amerika, waar ook afwijkende opinies van rechters gepubliceerd worden is dat voor het publiek veel duidelijker te zien. Maar ook in Nederland is het raadkameren geen overbodige luxe. Niet alleen komt het vaak voor dat rechters door hun collega’s van hun oorspronkelijke standpunt worden afgebracht, de discussie dwingt hen ook hun eigen standpunt helderder te formuleren. Dat komt alleen al de kwaliteit van het vonnis of arrest ten goede. Het is meestal voor iemand die een zaak in appel verliest die hij in eerste instantie heeft gewonnen gemakkelijker te dragen als een meerderheid van rechters zich er over gebogen heeft, dan wanneer het een eenling betreft. In het laatste geval heeft hij eerder het gevoel dat rechtspraak eigenlijk een loterij is. Ook als advocaat denk je dat wel eens en dat bevordert de eerbied voor de rechterlijke macht niet.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp