De Italiaanse president heeft gisteren een door de LegaNord voorgedragen minister afgewezen. Om herkenbaar politieke redenen, hoogstwaarschijnlijk ingestoken door de Brusselse EU. Nu dreigt een constitutionele crisis – zowel in Italië als binnen de EU – het gevolg te worden.

Het is niet de eerste maal dat vanuit Brussel wordt ingegrepen in Italië. In 2011 werd premier Berlusconi gewipt, waarna een zakenkabinet onder Mario Monti ‘orde op zaken’ stelde. Hoewel dat nooit een grote rel werd, was duidelijk dat het initiatief voor de val van Berlusconi vanuit Brussel kwam, en van daar uit werd georkestreerd. Dat de premier niet onomstreden was, maakte dat men er verder binnen de EU niet al te moeilijk over deed. Maar als teken aan de wand voor de gebeurtenissen gisteren is het van onschatbaar belang.

De huidige rel begon toen gisteravond president Mattarella weigerde Paolo Savona te accepteren als minister van Financiën. Zoals de NOS terecht meldt, was de reden dat Savona eerder zijn twijfel (overigens niet in de context van deze formatie!!) had uitgesproken over de houdbaarheid van de euro voor Italië. Dat hoor je in financiële kringen wel vaker, en met meer gezag ook, maar in regeringskringen is het onderwerp taboe verklaard. Het is de nachtmerrie van de Europese Commissie. Aan de euro mag niet worden getwijfeld, want twijfel aan de euro is twijfel aan de EU. Die Euro musst sein.

Na de weigering van de president gaf beoogd premier Conte zijn formatieopdracht terug. Daarmee was de huidige crisis een feit. De president is druk bezig net het afschuiven van de schuld, maar dat zullen de formerende partijen niet snel accepteren. De argumenten zijn dan ook uiterst zwak – slechts het perspectief dat het EU-belang boven het belang van Italië gaat maakt het verdedigbaar:

Mattarella had al eerder zijn twijfel uitgesproken over de kandidatuur van Savona. Hij is een oud-minister van Industrie, die zich openlijk heeft afgevraagd of Italië uit de euro moet stappen. Zijn benoeming zou de financiële markten alarmeren, zei Mattarella. De president zegt dat hem geen blaam treft. Hij heeft naar eigen zeggen alternatieve kandidaten naar voren geschoven voor de ministerspost, maar die zijn door de twee partijen afgewezen.

Presidenten hebben geen alternatieven aan te dragen voor kandidaat-ministers die hen niet bevallen, Dat is niet hun rol. Dat Savona eerder al minister was, illustreert nog eens ten overvloede dat het zijn politieke standpunten zijn die hem voor Mattarella onacceptabel maakten, niet zijn competentie. Indirect is het afwijzen van deze minister ook een volledige afwijzing van een regering tussen LegaNord en 5Sterrenbeweging. Iets waartoe ook een Italiaanse president formeel niet bevoegd is.

De hand van Brussel is op de achtergrond daardoor duidelijker dan ooit waarneembaar.Ook het voorstel ex-IMF-man Cottarelli te benoemen (zie boven) wijst in die richting. Al is er wel degelijk reden om snel een Italiaanse regering te willen zien aantreden; het is democratisch onverkoopbaar dat een president in zijn eentje de koers van een land bepaalt.

Daarmee is potentieel een constitutionele crisis geboren, aangezien de president op voor zijn functie oneigenlijk gronden zijn macht gebruikt. Essentieel is nu hoe het vervolg wordt. Er zijn nu drie mogelijkheden:

1. Als Mattarella nu inderdaad zonder verdere instemming van de formerende partijen LegaNord en 5Sterrenbeweging een technocratische regering van eigen overtuiging benoemt is de boot aan. Die regering wordt binnen de kortste keren weggestemd en na nieuwe verkiezingen deze zomer wordt de president gewipt. Nu al zijn er Italiaanse partijen waarbinnen dat wordt geëist.
2. De LegaNord trekt Savona alsnog terug en buigt voor de president. Gezien al het voorgaande is dat een zeer onwaarschijnlijk scenario.
3. Er komt een typisch Italiaans compromis, waarbij het ministerie van Financiën wordt gesplitst en de verantwoordelijkheden er van worden verdeeld over een aantal voor elke job acceptabele ministers. Savona zou daar in zo’n scenario één van kunnen zijn.

Hoe men er in Brussel naar kijkt werd – vermoedelijk ongewild – door de NPO  gedemonstreerd in Buitenhof afgelopen zondag:

'Zelfs in Griekenland spreken ze niet meer over uit de euro gaan. De Italiaanse populisten zoeken een zondebok: de euro, maar ze beloven het volk dingen die in geen enkele munt betaalbaar zouden zijn,' aldus @gianlucac1 in #buitenhof pic.twitter.com/as5qdleOBu

— Buitenhof (@Buitenhoftv) May 27, 2018

Als president en politiek meerderheid er niet uitkomen kan de president een interim-regering benoemen om het land te leiden tot de volgende verkiezingen. Daar had Mattarella al eerder op aan gekoerst, en hij stelde zich zo voor die verkiezingen pas in januari te houden. De belangrijkste reden daarvoor leek zo op het oog om zijn eigen politieke affiliatie (de PD) de kans te geven zich te herstellen van de slechte reputatie die de regering-Renzi de afgelopen jaren heeft verworven, en die leidde tot de grote nederlaag van twee maanden geleden. Maar als hij dat ditmaal doet staat wel vast dat hij ruim daarvoor wordt afgezet, vermoedelijk direct al als hij zijn favoriete datum bekend maakt. Zowel de Lega als de 5 Sterren wensen nieuwe verkiezingen in uiterlijk juli, en aangezien die feitelijk vooral zullen gaan over de positie van de president (die bij een herhaling van de huidige uitslag alleen nog maar kan aftreden) is enige haast inderdaad geboden. Crises zijn er om te worden opgelost. Hoe zien de verwachtingen voor zulke verkiezingen er uit?

Italy, Demopolis poll:

M5S-EFDD: 33% (-1)
LEGA-ENF: 24% (+1)
PD-S&D: 17% (-1)
FI-EPP: 11% (+1)
FdI-*: 4%
LeU-S&D: 3%

Field work: 22/05/18 – 23/05/18
Sample size: 1,500

— Europe Elects (@EuropeElects) May 27, 2018

Duidelijk genoeg. De voorgenomen coalitie staat op 57%, en de PD staat (mede door het optreden van de president?) op een onoverbrugbare achterstand.

Aansluitend op dergelijke snelle verkiezingen met een resultaat als in bovenstaande peiling, zal niet alleen president Mattarella het veld moeten ruimen, met als mogelijk gevolg een staatkundige hervorming met een 3e Italiaanse Republiek (de huidige 2e kwam in 1988 pas tot stand, en zal vermoedelijk dan de geschiedenis in gaan als de republiek van Berlusconi) als eindresultaat.

Dat daarna een minstens even groot conflict met de EU op het programma komt staat evenzeer vast. Daarom is dit een dubbele constitutionele crisis in opbouw, en zou daarom de opmaat kunnen zijn naar de desintegratie van zowel euro als EU.

Het zijn spannende tijden, maar dat de EU het nog lang vol houdt wordt steeds minder waarschijnlijk. Alle vierkante komkommers en gereduceerde stofzuigervermogens ten spijt.

.

---

Meer over Italië, haar banken en de recente verkiezingen vindt u hier op Veren of Lood.