De Italiaanse bankensector is een tijdbom, waarvan niemand precies weet op welk tijdstip hij zal afgaan. Maar dat de bom op scherp staat is niet moeilijk in te zien als je de randvoorwaarden van het Italiaanse bankendrama beziet.

Om maar met het meest explosieve feit te beginnen: de Italiaanse bankensector zit op een berg van €360 miljard euro aan NPL’s (non-performing loans). Voor de optimisten onder U: het IMF stelt dat €201 miljard daarvan moet worden afgeschreven als oninbaar (vette Pdf). Dit is circa een derde van de slechte leningen bij banken binnen de EU als geheel.

De Italiaanse regering is dan ook bezig een ‘bad bank’ op te tuigen die die lading moet overnemen aleer banken er on der gaan bezwijken. Begin dit jaar heeft men zo al enige regionale banken moeten redden via de nieuwe bank Atlante, en veel extra geld is eenvoudig niet meer beschikbaar. Dit was een aanbeveling van het IMF waarvan investeerders desondanks niet gelukkig werden, want in tegenstelling tot landen waar eerder dergelijke banken werden opgezet zijn de schuldenaren in het geval van de Italiaanse banken vaak kleine bedrijfjes waarvan het onderpand niet eenvoudig door te verkopen is. En dat maakt dat de boekwaarde van die leningen hoogst onbetrouwbaar is, om het nog vriendelijk te formuleren.

Als we nu kijken naar Italië’s grootste zorgenkind, Monte dei Paschi di Siena (geregelde lezers welbekend), dan zien we een bank die tenminste €5 miljard nodig heeft om een faillissement te voorkomen. Niet voor het eerst ook, dus het enthousiasme bij beleggers zit verder aan de verkeerde kant van nul dan de zomerse temperaturen op Antarctica. MPS bezit nu voor €45 miljard aan slechte leningen.

Voor de internationale verhoudingen is MPS niet het grootste risico, althans niet direct. De enige Italiaanse bank die internationaal meetelt is Unicredit, en die zit met een col van de buitencategorie aan slechte leningen: €80 miljard. Hiermee is de bank Europees recordhouder, en een groot systeemrisico voor de hele eurozone. Ook Unicredit wil een deel van zijn slechte leningen graag voor een zacht prijsje verkopen.

Wie moet al die schuld opkopen? Net als in het geval van een potentiële ondergang van Deutsche bank zijn er feitelijk maar twee kandidaten: de eigen overheid, en de ECB. Volgens de nieuwste richtlijnen mogen landelijke overheden pas bijspringen indien een bank al tenminste 8% van de eigen waarde heeft verloren, maar dat dat geen probleem zal zijn begrijpt u zo ook wel. Bovendien is een bail-in vereist, waarbij de aandeelhouders meebloeden met de redders er van. Bovendien, als het op regeltjes aankomt kijkt men in de EU tijdens een noodsituatie nooit zo nauw.

Maar dat meebloeden is een probleem, omdat 40% van de Italiaanse bankaandelen in het bezit zijn van kleine beleggers. En volgens het IMF blijft er voor de aandeelhouders in Italiaanse banken weinig over na het optrekken van alle stofwolken. Wie een volksopstand wil ontketenen gaat eerst achter hun geld aan, maar verstandig lijkt anders. In Italië valt dit eenvoudig veel te veel op. Veel mensen beseffen nu eenmaal niet dat als de overheid bij moet springen, dat zij dan ook meebloeden – via de belastingen. Het is daarom politieke zelfmoord om dit volgens de EU-regels te laten plaatsvinden, en met een Italiaanse referendum in aantocht is de speelruimte van de regering-Renzi toch al beperkt. Alleen als Deutsche Bank éérst een bail-in nodig heeft ontstaat er ruimte voor een oplossing die Italië ruimte geven zou, omdat de ECB dan sowieso weinig keus meer heeft dan enorme ladingen geld bijdrukken om het financiële systeem in de EU te redden. Het is niet eens een onmogelijk scenario.

En als klap op de vuurpijl zou een grote operatie om de Italiaanse banken te redden neerkomen op het startschot voor een grote Italiaanse recessie, aangezien de banken dan enige tijd niet in staat zullen zijn bedrijven wat voor lening dan ook te verschaffen. Maar zonder goede aanpak van de NPL’s is de ondergang van de sector een zekerheid. Ziehier het dilemma dat Italië op moet lossen. En een implosie van Italië betekent vermoedelijk niet alleen een recessie voor de hele EU, maar ook een ineenstorting van het eurostelsel.